de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 1 juli 2006 (pagina 15)
Hollevaten-muziek Sjostakovitsj maakt 'Potemkin' vlak
Pantserkruiser Potemkin, van Eisenstein, met muziek van Sjostakovitsj, door het Koninklijk
Concertgebouworkest o.l.v. Vassily Sinaisky. Concertgebouw, Amsterdam. 29 juni.
Zelfs voor de meest doorgewinterde liefhebber van Sjostakovitsj' muziek is de herdenkingshausse
van de afgelopen maand misschien wat veel van het goede. Natuurlijk is de ijver waarmee het honderdste
geboortejaar van de componist herdacht wordt nog niet verflauwd, maar voor het Koninklijk
Concertgebouworkest zit het feest erop. Dit weekeind werd het project Sjostakovitsj Plus
afgesloten met de vertoning van Eisensteins beroemde film Pantserkruiser Potemkin, live
begeleid door het KCO.
Het vreemde aan dit evenement is alleen dat Sjostakovitsj nooit muziek voor Potemkin heeft
geschreven. In 1975, het jaar waarin dit project begon, was hij al zwaar ziek. Met zijn toestemming
hebben de restaurateurs destijds fragmenten uit vijf van zijn symfonieën
onder de beelden gezet. Sjostakovitsj heeft het resultaat nooit gehoord.
Terwijl boven hun hoofden matrozen met vuisten en kozakken met geweren zwaaiden, zapten de
KCO-musici van symfonie naar symfonie, waarbij dirigent Vassily Sinaisky de muzikale vuurkracht
zo ver opvoerde dat het volume soms onplezierig werd.
Samengebald tot een portie van vijf kwartier was het waarlijk Sjostakovitsj in de overtreffende
trap – zij het dat de componist zelf, die jarenlang de kost verdiende als bioscooppianist, het
ongetwijfeld anders zou hebben gedaan. Bij de vertoning van Nieuw Babylon, drie maanden
geleden, viel op hoezeer hij de filmbeelden bijkleurde of becommentarieerde met zijn muziek.
Daarvan was hier geen sprake. De samenstellers hebben muziek gezocht die keurig alle climaxen
volgt en onderstreept.
Alleen dat al maakt de combinatie een beetje vlak, ook al omdat het demagogische aspect van
de film, Eisensteins vernieuwende montage-effecten ten spijt, er wel erg dik op ligt. En gek
genoeg komt zelfs het beeld af en toe in het gedrang, omdat de muziek nadrukkelijker aanwezig
is dan filmmuziek hoort te zijn.
Voor de vermeende dubbele bodems in Sjostakovitsj' muziek hebben de samenstellers blijkbaar
geen oor gehad, of niet willen hebben – de Sovjetdoctrine was in 1975 nog onaantastbaar. Zo gaat
het triomfantelijk einde van de film vergezeld van het trompetgeschal van de Vijfde
Symfonie, waarover KCO-chef Mariss Jansons vorige week tijdens een discussie nog stelde dat hij
er 'geen enkel optimisme' in beluisterde. Maar nu wordt het toch weer de ideologisch correcte
hollevaten-muziek, zonder een spoortje ironie.
© Frits van der Waa 2006
