de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 9 oktober 2008
'Elektronica toont innerlijke wereld'
'Eigenlijk heb ik geen echt muzikale wortels,' zegt Yannis Kyriakides (39). 'Mijn vader had een nachtclub
op Cyprus, daar hoorde ik Griekse popmuziek. Op mijn vijfde gingen we naar Engeland, en daar stuitte ik
min of meer toevallig op de klassieke muziek. Ik leerde viool spelen en piano, en heb ook op een
koorschool gezeten. Maar mijn pianoleraar speelde hedendaagse muziek, en zo kreeg ik vanzelf Xenakis en
Schönberg te horen, en ook luisterde ik veel naar pop en jazz. Ik schreef al vanaf mijn achtste
muziek en wist ook toen al dat ik componist wilde worden. Toen ik een jaar of twintig was ging ik
weer naar Griekenland en leerde daar allerlei instrumenten spelen, zoals de ud. Nee, daar doe ik niets
meer mee, tegenwoordig speel ik alleen nog maar laptop.'
Intussen is het al meer dan vijftien jaar geleden dat Kyriakides zich in Nederland vestigde om zich aan
het Koninklijk Conservatorium in Den Haag in het componeervak te bekwamen. Zoals veel buitenlandse
studenten was hij geraakt door de muziek van Louis Andriessen. 'Ik was al erg met minimal music bezig, en
zijn muziek liet me zien hoe ik daar verder mee kon. Wat me er bovendien in aan trok was het
intellectuele aspect: aan zijn stukken ligt altijd een concept ten grondslag, iets dat uitstijgt boven
de noten.'
Nederland is sedertdien Kyriakides' thuishaven, maar zijn werkveld is ruimer. In juli werd het Britse
Aldeburgh Festival geopend met zijn opera An Ocean of Rain, die komende week ook drie maal in
Nederland wordt opgevoerd. De ontvangst was uitgesproken gemengd. Kyriakides: 'Het is blijkbaar een
polariserende voorstelling. Mensen vroegen: "Waarom noemen jullie dit opera, dit is toch helemaal geen
opera?" Dan vraag ik me af: wat is je referentiekader, de negentiende eeuw soms? Ik vind dat de opera moet
worden vernieuwd. Opera is altijd een bastaardvorm geweest. In dit stuk wordt meestal gezongen. Het is
narratief. Er zijn scènes, en verschillende personages. Daarom noemen we het opera en niet
muziektheater.'
An Ocean of Rain is in eerste instantie het geesteskind van regisseuse Cathie Boyd en librettist
Daniel Danis. Toneel van handeling is een weeshuis op Haïti, waar een jonge vrouw, Kiev, die daar
is opgegroeid een veilig heenkomen zoekt. De directrice weigert haar de toegang. Drie andere vrouwen
bieden hulp aan. In haar wanhoop steekt Kiev zichzelf in brand. Maar ze is uiteindelijk de enige die
overleeft wanneer het weeshuis wordt weggevaagd door een tsunami.
'Er zit een soort Orpheus-idee in,'zegt Kyriakides. 'Dat weeshuis is een soort onderwereld, met geesten,
en daar gaat dat meisje naar toe. Het gaat ook over het leven na de dood. De eerste opdracht die Cathie
Boyd heeft gegeven aan de librettist is: ik wil weten hoe het leven er na de dood uit ziet. Daar komt
het hele idee vandaan. Ik heb er voor gekozen haar teksten in de mond te leggen van een actrice, omdat
ik vond dat zij het enige reële personage was, de anderen waren meer een soort geesten of een soort
ideeën.'
Het libretto stoelt op de ervaringen van Daniel Danis, die een jaar in een Haïtiaans weeshuis
gewerkt heeft. De confrontatie tussen de armoede van de derde wereld en het comfort van het westen
speelt op de achtergrond mee, zoals ook de partituur, in de woorden van de componist 'sporen van
Haïtiaanse muziek'bevat, 'maar dan gefilterd door de wereld van het christelijke weeshuis.'
Kyriakides: 'Ik heb bijvoorbeeld voor het harmonium gekozen, een missionaris-achtig geluid. Daardoorheen
gefilterd hoor je dan soms sterke ritmes, die te maken hebben met de voodoocultuur. De regisseur heeft
op Haïti opnames gemaakt van liedjes die door de meisjes in het weeshuis werden gezongen, en die heb
ik ook gebruikt.'
De muziek van de opera wordt uitgevoerd door het Ensemble MAE, waarvan Kyriakides sinds twee jaar
artistiek leider is, maar er is een belangrijke elektronische component. 'Alle aria's hebben alleen
een elektronische begeleiding, want ik wilde een heel intieme wereld creëren. Elektronisch geluid
heeft voor mij te maken met een innerlijke wereld. Er is geen communicatie met anderen. Er zijn ook
wave-scenes, dat zijn een soort koordelen, die de tsunami representeren, ook met elektronica:
een in het begin, een in het midden en een aan het slot. De tijd wordt als het ware cyclisch. Daar
houd ik van, dat de regels van het lineaire vertellen doorbroken worden. Het doet denken aan de films
van David Lynch, daar heb je ook dikwijls een moment dat de tijd omkeert.'
Sinds het midden van de jaren negentig speelt elektronisch geluid in Kyriakides'composities een
belangrijke rol: 'Als je met elektronica werkt is het vaak een soort boetseren. Je vormt meteen het
geluid, het is minder abstract dan noten schrijven. Tegelijkertijd wil ik de elektronische muziek niet
laten klinken als een verlengstuk van de instrumentale wereld, met zijn typische gestes. Elektronische
muziek gaat over 'aan' en 'uit'. Ik heb in dat opzicht heel veel geleerd van Dick Raaijmakers. Zijn visie
op geluid en op muziektheater heeft een heel grote invloed op mij gehad. Je kunt ook gerust zeggen
dat ik tot de Haagse School behoor. Die houding, individualisme en radicaliteit, spreekt me erg aan.
Als dat typisch Nederlands is, ja, dan wil ik best beschouwd worden als een Nederlandse componist.'
An Ocean of Rain Muziekgebouw aan't IJ, Amsterdam (15/10) en in de Rotterdamse Schouwburg (17 en
18/10)
Cd's: Wordless; electronic suite of 12 portraits based on interviews from the BBOT-BNA archives.
The buffer zone. The thing like us; electronic music theatre piece based on Spinoza performed by the
Veenfabriek. Verschenen op het label Unsounds (www.unsounds.com)
Websites:
www.kyriakides.com
www.oceanofrain.com
© Frits van der Waa 2008
