de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 18 december 2008 (pagina 17)
Subtiele make-over van ongrijpbare Erik Satie
Aantekeningen van een zoogdier, van Satie/Van Rossum, door Reinier van Houdt en Barbara Duijfjes.
Regie: Petra van der Schoot. Zeebelt, Den Haag (16/12). Tournee, zie www.aantekeningenvaneenzoogdier.nl
Toen Erik Satie halverwege de twintig was, vierde de romantiek nog hoogtij. Toch is de toneelmuziek die
hij in 1891 schreef voor Le fils des étoiles al exemplarisch voor de dwarse, eigenzinnige
koers die hij zijn leven lang zou varen. Statische klanken en simpele melodieën, akkoorden die nauwelijks
functioneel verband met elkaar houden en een volstrekt ontbreken van dramatische elementen.
In de muziektheatervoorstelling Aantekeningen van een zoogdier schuiven schaalmodellen van kerktorens
langs, ontvouwt zich in een kast, kruipen personen door een tafel en rolt een pianist zich als een embryo
op in het inwendige van een witte vleugel – en dat alles in samenspel met de klanken van
Satie's muziek, die destijds door de auteur Sar Péladan onwaardig werd bevonden om zijn
theatertekst kracht bij te zetten. Het manuscript verdween in een archief en kwam pas in de jaren tachtig
weer boven water. Na Christopher Hobbs en Stephan Schleiermacher heeft nu ook de Nederlandse pianist
Reinier van Houdt zich gebogen over dit intrigerende werkstuk. Hij heeft gezocht naar een vorm waarin het
klinkende aandeel opnieuw als theatermuziek kon functioneren.
Daartoe heeft hij regisseuse Petra van der Schoot in de arm genomen, die de partituur van een visueel
complement heeft voorzien, terwijl componist Piet-Jan van Rossum de muziek aan een nieuwe bewerking
onderwierp.
Zonder Saties noten geweld aan te doen heeft Van Rossum het hele, zeventig minuten durende stuk
onderworpen aan een subtiele make-over. Hij laat de muziek niet alleen door de pianist spelen, maar ook
door radio's, een oude grammofoon, of door onder de piano verborgen luidsprekers. De klank krijgt steeds
weer een ander patina: ruizig, blikkerig, krakerig.
In het derde deel gaat Van Rossum een stapje verder en onderwerpt hij de klank aan transformaties van
eigen vinding, zodat akkoorden de gedaante aannemen van etherisch klokgebeier.
Toch levert dat geen stijlbreuk op. De overgang van zwart-witte naar gekleurde filmbeelden is bij wijze
van spreken schokkender. Van Houdt toont binnen de bescheiden speelruimte die Satie biedt over veel
gevoel voor kleur en nuance te beschikken, maar heeft een minstens zo grote rol als mimespeler. Samen
met actrice Barbara Duijfjes volvoert hij een mysterieus spel van rituelen dat veel te raden overlaat,
maar volmaakt aansluit bij het ongrijpbare universum aan geluiden dat Satie en Van Rossum getweeën
hebben gecreëerd.
© Frits van der Waa 2008
