de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 30 maart 2009 (pagina 11)
Klarinet schiet door alle registers heen en sproeit pijlsnel fontein van nootjes
Boulez en Carter, door het Ensemble Intercontemporain o.l.v. Pierre Boulez. 28/3 A'dam. Radio 4:
31/3. 20.00 uur.
Muziek uit de 20ste eeuw heeft het odium moeilijk, complex en cerebraal te zijn. Daar schuilt waarheid
in, maar componisten kijken weleens verder dan hun neus lang is.
In de ZaterdagMatinee was te horen tot welke indringende diepgang die ontwikkeling heeft geleid bij
twee protagonisten van deze stroming, de Amerikaan Elliott Carter en de Fransman Pierre Boulez. Boulez
zelf, met zijn 84 jaar een piepkuiken vergeleken bij de 100-jarige en nog altijd actieve Carter, leidde
zijn eigen Ensemble Intercontemporain in een even bondig als absorberend programma, en deed dat als
altijd alert, zakelijk en met opperste concentratie.
Het oudste stuk op het programma was Carters Klarinetconcert uit 1996, een labyrintisch werk waarin
de solist, Jérôme Comte, zich een ware klarinetatleet betoonde. Het stuk heeft de gedaante
van een reeks dialogen, telkens met verschillende instrumentengroepen, waarin de klarinet door alle
registers heen schiet, een taptoe met koprol blaast, lyrische draden spint, en pijlsnel grillige
notenfonteintjes sproeit. Dat hele parcours, avontuurlijk en even rijk aan actie als een James Bondfilm,
beslaat nog geen twintig minuten.
De complexiteit van Carters muziek is van een heel andere aard dan die in het werk van Boulez. Dit
Klarinetconcert roept het beeld voor ogen van een mensenmassa in een drukke straat, waarvan het
gedrag schijnbaar chaotisch is maar toch een eigen logica heeft, al was het maar omdat niemand op elkaar
botst.
De muziek van Boulez is minder gelaagd, maar daarom niet minder complex. In zijn muziek vormen de noten
ketens die zich aaneensluiten tot akkoorden, arpeggio's, guirlandes en stuiterende ritmes, en ondanks
al die verschillende activiteiten fuseren tot één geheel. Het is te vergelijken met de
vele complexe biologische processen die zich in een lichaam afspelen, maar uiteindelijk allemaal bijdragen
aan iets dat we waarnemen als één enkel organisme.
In het bondige pianostuk Incises liet Intercontemporain-pianist Hidéki Nagano horen dit
proces volledig in de vingers te hebben. Boulez heeft in Sur Incises de materie onder een
vergrootglas gelegd. Drie vleugels, drie harpen en drie slagwerkers ontvouwden een groots panopticum vol
beierende klanken, subtiele doezelingen en minuscule echootjes – veertig verbazende minuten met de
versmolten glans en gons van metalen staven en snaren als verbindende factor.
© Frits van der Waa 2009
