de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 14 oktober 2010
Herontdekte Poolse componisten
Koffler & Regamey: Polish Masterpieces. Ebony Band. Channel Classics.
Ooit gehoord van de Poolse componisten Józef Koffler en Konstanty Regamey? Beiden waren vertegenwoordigers van het door Schönberg geïntroduceerde twaalftoonscomponeren en bereikten daarmee flamboyante resultaten. Beiden raakten in de vergetelheid – Koffler verdween in 1944 en Regamey belandde in Zwitserland, waar hij tot zijn dood in 1982 werkte als indoloog – en beiden zijn herontdekt door Werner Herbers, de leider van de Ebony Band.
Kofflers Strijktrio uit 1928 is een verrassend stuk in een zo soepel en elegant twaalftoonsidioom, dat het bijna classicistisch aandoet. De muziek is een stuk toegankelijker dan die van Schönberg of zelfs van Alban Berg. Spookachtige trillers en een gewiekst fugato ontbreken niet. Het wordt gevolgd door Kofflers cantate Die Liebe, die rijk is aan zoetvloeiende tertsen en dankzij sopraan Barbara Hannigan en de drie instrumentalisten een wonderschone uitvoering krijgt.
Regamey schreef zijn Kwintet voor klarinet, fagot, viool, cello en piano in de oorlogsjaren. Het is een robuust, maar zeer speels stuk, waarin de componist zijn noten in verschillende stilistische jasjes hijst, maar toch greep op de onderliggende anatomie houdt.
Rosy Wertheim: Chamber music. Div. uitvoerenden. FutureClassics (2 cd's).
Ook Nederland heeft zijn vergeten componisten. Rosy Wertheim (1888-1949) had het geluk als joodse componiste de oorlog heelhuids door te komen, maar stierf enkele jaren daarna aan kanker. Haar werk is sinds de jaren '90 opnieuw onder de aandacht gebracht.
Wertheims muziek was naar Nederlandse maatstaven behoorlijk modern en zeker niet damesachtig, getuige de avonturen in samenklank die vooral in haar instrumentale stukken manifest zijn. Haar idioom is onmiskenbaar afkomstig uit het interbellum, en doet in haar vroegere werk soms denken aan dat van Ravel, later meer aan Stravinsky of Hindemith. Getuige haar liederen reikte haar literaire smaak van Anthonie Donker tot Li-Tai Po.
Karlheinz Stockhausen: Plus-Minus. Ives Ensemble. Hat.
In de jaren zestig was muziek met een 'open vorm' erg in, wat simpel klinkt, maar stukken opleverde waarin het de uitvoerders niet gemakkelijk werd gemaakt. Een extreem geval is Plus-Minus van Karlheinz Stockhausen, waarin de musici aan de hand van nauwkeurige instructies hun eigen realisatie van het stuk moeten construeren. Dat zal niet vaak gebeurd zijn, en de versie van het Ives Ensemble, vervaardigd door John Snijders en Christopher Fox, is zelfs de eerste die ooit op de plaat is verschenen.
Het stuk is met een lengte van vijftig minuten wat aan de lange kant, temeer daar het vrij veel passages bevat waarin de noten om hun eigen as gaan draaien. Maar de uitgebalanceerde uitvoering heeft een grote scherpte, en dat vergoedt veel, al komen die kwaliteiten nog beter tot uiting in Refrain en Kreuzspiel uit respectievelijk 1959 en 1951, stukken die al onmiskenbaar kond doen van het genie van Stockhausen.
© Frits van der Waa 2010
