de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 10 december 2011
Bhakti opent na dertig jaar nog steeds deuren
Debussy en Harvey, door het DoelenEnsemble o.l.v. Jurjen Hempel.
8 december, Muziekgebouw, Amsterdam. Herh: Rotterdam, 10/12
Een hang naar het universele is bij componisten geen zeldzaam verschijnsel. Op een of andere manier maakt muziek gauw gedachten aan het transcendente los. Bij de Brit Jonathan Harvey heeft de hang naar het hogere een boeddhistisch aanschijn. Eenwording en verbinding zijn sleutelbegrippen in zijn omvangrijke oeuvre.
De 72-jarige componist is de afgelopen jaren bezig met een indrukwekkende opmars. In Nederland begon die zo'n beetje met het Holland Festival van 2007, waar hij een prominente plaats innam. Eerder dit jaar brachten de Berliner Philharmoniker een bijna anderhalf uur nieuw werk van zijn hand, met de (opnieuw alomvattende) titel Weltethos. Op Nederlandse podia is hij eveneens goed vertegenwoordigd, mede dankzij de Rotterdamse Doelen, die een vierdelige serie aan hem wijdt.
Ook het jongste programma van het DoelenEnsemble maakt daar deel van uit. Het was donderdag al te horen in de te bescheiden gevulde grote zaal van het Amsterdamse Muziekgebouw. Hoofdmoot van het concert was Bhakti, een werk dat ontstond in 1982, tijdens de periode die de toen al internationaal georiënteerde componist doorbracht aan het Parijse IRCAM, destijds the place to be als je met computers wilde werken. Bhakti is geschreven voor vijftien instrumentalisten en een vierkanaalstape – een vermenging van media die een handelsmerk van de componist zou blijven.
Het is de vraag of het nou zo'n goed idee was om dit monumentale stuk vooraf te laten gaan door een handvol pianowerken van Debussy. Een stuk als Pagodes bevat dan wel onmiskenbare oriëntalismen, maar van echte muzikale verwantschap met Harveys werk is geen sprake. Maarten van Veen is met alle respect ook niet het type pianist dat deze muziek een, laten we zeggen, naar het hogere reikende glans verleent.
In dat opzicht kwam het Doelen-Ensemble een heel stuk verder. Bhakti heeft twaalf delen, duurt 50 minuten, en is systematisch georganiseerd, zoals het hoorde in het kielzog van de seriële periode. Harvey slaagt er niettemin in om het hele werk, van het nagenoeg op één enkele toon gebouwde eerste deel tot het alle kanten uitvliegende gekwetter halverwege, te laten klinken of het zó moet zijn en niet anders. Harmonische samenhang, subtiel spel met boventonen, versmelting van live en uit de speakers afkomstige klanken, het in ander licht plaatsen van eerder gehoorde muziek, het zal allemaal een rol spelen.
Bhakti klinkt zelfs na dertig jaar nog alsof het nieuwe werelden opent, en dat is voor een componist geen gering wapenfeit.
© Frits van der Waa 2011
