de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 15 april 2013
Baanbrekend 3D-technotheater
Sunken Garden, van Michel van der Aa en David Mitchell, door de English National Opera o.l.v. Van der Aa en André de Ridder. 12 april, Barbican Theatre, Londen. Herh.: Londen (15-20/4), Amsterdam (3,4,6,7,8,9/6).
Er zijn verschillende redenen om Sunken Garden, de 3D-opera van ons nationale wonderkind Michel van der Aa, niet volledig de hemel in te prijzen. Maar dat de opera een indrukwekkend technisch hoogstandje is, is onweerlegbaar. Neem het kwintet in het voorlaatste tafereel, waarbij twee van de vijf zangers die op het podium staan te zingen digitale projecties zijn. Of de verticale vijver, bedacht door librettist David Mitchell, een deur tussen twee werelden, van waaruit driedimensionale druppels in slowmotion op het publiek af vliegen. Om nog maar te zwijgen van de manier waarop live gespeelde muziek en van tevoren opgenomen elektronische componenten naadloos aansluiten op elkaar én op de gefilmde beelden – intussen een bekende kwaliteit van het werk van multitalent Van der Aa, die componeert, filmt en regisseert. Ook het spel met de toneelruimte en de grote rekken met halftransparante projectieschermen is vernuftig in zijn vanzelfsprekendheid. Sunken Garden is absoluut state of the art, en meer dan dat.
De inzet van de 3D-techniek bijvoorbeeld ontstijgt de gimmick. De driedimensionale wereld waarin de hoofdpersoon, videomaker Toby Kramer, zich verplaatst ziet, is ook in het verhaal een kunstmatige wereld, een soort limbo, waar Zenna Briggs, de kwade genius van het verhaal, haar slachtoffers heenlokt en hun leven leegzuigt om er zelf de onsterfelijkheid mee te winnen. Die wereld is van een bedwelmende schoonheid, maar bevat ook visuele storingen en andere signalen dat het om een mechaniek gaat, precies zoals Van der Aa af en toe rigoureus de schaar zet in zijn muziek, of het geluid even 'terugspoelt'.
Om het gelaagde verhaal van Sunken Garden, met zijn vele fantastische elementen, snel te vatten, helpt het om vertrouwd te zijn met films als Inception en The Matrix. Niettemin was het ontbreken van boventiteling of een complete tekst in het programmaboek bij de Londense première voor de Nederlandse – en in mindere mate ook voor de Engelse – bezoekers een handicap. Bij de tweede reeks opvoeringen, in het komende Holland Festival, zal dat ongetwijfeld anders zijn. Hoewel Van der Aa zich hoorbaar moeite heeft getroost om de tekst verstaanbaar te houden, meestal door elke lettergreep heel strikt één toon toe te kennen, komt de verstaanbaarheid vaak in het geding. Hoge noten maken tekst nu eenmaal slecht verstaanbaar.
Dat neemt niet weg dat Roderick Williams (Toby), Katherine Manley (Zenna) en Claron McFadden (Zenna's tegenstander Iris) groots presteren, evenals hun collega's Jonathan McGovern (Simon) en Kate Miller-Heldke (Amber), die als 'verdwenen personen' alleen op film verschijnen.
Van der Aa's muziek is strak, subtiel en wonderschoon, ondanks het onweerlegbaar moderne idioom. Maar de variëteit zit hem eerder in de begeleiding dan in de zangpartijen. Van der Aa bereikt vooral als hij werkt met gevarieerde herhalingen bij vlagen een absorberende muzikale diepgang, maar alleen het swingende meisje Amber krijgt een heel eigen identiteit, met een schitterende combinatie van droefgeestige melodieën en doorgedraaide discomuziek. Het is jammer dat de overige personages niet zo'n scherpe muzikale vingerafdruk hebben meegekregen en in hun stijl van declameren erg op elkaar lijken.
Bij verhalen met zo'n sterk fantastisch element is het altijd de vraag in hoeverre ze iets zeggen over de werkelijke wereld. Sunken Garden is in dat opzicht veel minder helder dan After Life, Van der Aa's vorige opera, waarin de personages eveneens in een tussenwereld verkeerden. De intrige doet geconstrueerd aan en pas als de verschillende personages allemaal het verhaal van hun persoonlijke verliezen hebben verteld, ga je vermoeden dat die hen ontvankelijk hebben gemaakt voor Zenna's manipulaties.
Dat er tussen Mitchell, die al vijf succesvolle romans op zijn naam heeft, en de visionaire muziektheatermaker Van der Aa sprake is geweest van een goede en vruchtbare chemie lijdt geen twijfel, maar het resultaat, hoe baanbrekend en overrompelend het soms ook is, heeft toch niet de volstrekte overtuigingskracht die van deze combinatie te verwachten viel.
Extra: Engelse pers
De eerste reacties op Sunken Garden in de Engelse pers en op internet zijn wisselend van toon.
Het negatiefst is Mark Valencia op What's On Stage: 'Zulke technische visuele lekkernijen slaan nergens op als het werk waarvoor ze worden ingezet zo weinig om het lijf heeft.'
In de meeste kritieken wordt de technische uitvoering hogelijk geprezen, maar is men minder te spreken over het verhaal en de muzikale uitbeelding van de personages. 'Het is verleidelijk en bijna gerechtvaardigd om te zeggen dat de karakters minder dimensies hebben dan de film', schrijft blogger Paul Kilbey op Bachtrack. En Alexandra Coghlan op The Arts Desk vraagt zich af: 'Waarom is de samenwerking tussen twee zo getalenteerde kunstenaars zo onbevredigend en ontbreekt het haar zo aan emotionele waarheid?' Norman Lebrecht is op zijn weblog Slipped Disk als enige onverdeeld positief: 'Ik heb de toekomst van de opera gezien. En hij werkt.'
© Frits van der Waa 2013
