de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 10 mei 2013
Van Groeibriljant naar Dageraad
Ives,Tsoupaki, Ter Veldhuis en Turnage, door het Matangi Kwartet. 8 mei, Muziekgebouw, Amsterdam.
Zeven concerten heeft het stuk geduurd, en zeven strijkkwartetten hebben het als een steeds langer wordend estafettestokje aan elkaar doorgegeven. Het begon met een fragment van twee minuten, dat na elke aflevering door componiste Calliope Tsoupaki met een paar minuten werd uitgebreid.
Het idee kwam uit de koker van het Amsterdamse Muziekgebouw, net als de titel Groeibriljant. Na afloop van de volledige versie, die afgelopen woensdag werd uitgevoerd door het Matangi Kwartet, maakte de Grieks/Nederlandse Tsoupaki het stuk volledig tot het hare, door het om te dopen tot Eothinon.
Dat betekent 'Dageraad', maar volgens de componiste ligt er meer in besloten, waaronder ook 'bloei': 'Het is begonnen in de herfst, voltooid in het voorjaar en in die tijd als het ware onder de grond gegroeid.'
Dat organische is er zeker aan te af te horen: van lassen tussen de verschillende secties is niets te bespeuren. Eothinon ontwikkelt zich vanuit een simpele melodische kiemcel, en klinkt met name door het gebruik van bepaalde toonladders enigszins oriëntaals. Maar met microtonale afwijkingen, glijtonen en subtiele 'vervuilingen' brengt Tsoupaki een wonderlijke fusie van welluidende en wringende klanken tot stand.
Tegelijkertijd zijn er voortdurend ontmoetingspunten tussen de vier instrumenten in de gedaante van ijle flageolettonen en in octaven gespeelde lijnen. In de laatste minuten vertraagt de ontwikkeling, waardoor het stuk iets aan spanning inboet. Tsoupaki is erg te spreken over deze manier van werken, die haar telkens weer feedback leverde, maar ook een 'bezwering van de angst voor de vorm' met zich meebracht – wat overigens niets afdoet aan het vormbesef dat uit haar werk spreekt.
Het Matangi Kwartet leverde een glasheldere vertolking van de nieuwe compositie, die deel uitmaakte van een programma met muziek waarin componisten hun roots laten doorklinken. Het meest overtuigende onderdeel was hun uitvoering van Ives' Tweede Strijkkwartet, een werk als een struikgewas, dat al een eeuw oud is, maar verbluft door zijn onbekommerde combinatie van baanbrekend moderne en vertrouwdere klanken.
Opvallend is Ives' gedoseerde en rijkgeschakeerde behandeling van de dissonant, iets waaraan Mark-Anthony Turnage in zijn met onophoudelijk botsende dubbelgrepen dichtgekitte Twisted Blues with Twisted Ballad een voorbeeld had kunnen nemen.
Jacob ter Veldhuis' Strijkkwartet nr.3 met het veelzeggende motto 'There must be some way out of here' is ook wat topzwaar, vooral aan het eind waar de muziek zich gedraagt als een vogel die steeds tegen dezelfde akkoordtralies opvliegt, maar heeft als geheel toch een verfrissende levendigheid en een transparantie.
© Frits van der Waa 2013
