de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 7 oktober 2013
Onovertroffen mengkunst
Rimski-Korsakov, Dutilleux en Sjostakovitsj, door het Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Jaap van Zweden. 5 oktober, Concertgebouw, Amsterdam.
Het wonder dat tonen ophouden tonen te zijn, dat akkoorden ophouden akkoorden te zijn en er niets overblijft dan klank, doet zich niet zo vaak voor in muziek. Bij Henri Dutilleux was dat wonder aan de orde van de dag. De gewoonste zaak van de wereld was het niet, want hij poetste en schaafde eindeloos aan zijn composities. In 97 jaar tijd componeerde hij zo een klein, maar groots oeuvre bijeen.
Toen hij in mei van dit jaar overleed, stond er bij de Zaterdagmatinee al een groot retrospectief op zijn werk in de steigers. De eerste aflevering daarvan vond zaterdag plaats in het Concertgebouw. De liedcyclus Correspondances uit 2003 beleefde onder handen van het Radio Filharmonisch Orkest en dirigent Jaap van Zweden een voortreffelijke uitvoering. De onthutsende schoonheid kwam allereerst voor rekening van sopraan Barbara Hannigan, die dit seizoen artist in residence is bij de Matinee. Vooral in het tweede deel, Danse cosmique viel op dat haar stem is gegroeid. Ze was altijd al een alleskunner, maar timbre en dramatiek hebben zich intussen verdiept.
De teksten van de cyclus Correspondances zijn heterogeen: gedichten van Rilke en Prithwindra Mukherjee staan naast brieffragmenten van Solzjenitsyn en Van Gogh. Dat, en de ongelijke lengte van de delen, maakt dat de nog geen twintig minuten durende reeks wat losbladig aandoet. Niettemin is de mengkunst van Dutilleux onovertroffen. Uit lieflijke nevelmuziek laat hij thematische contouren opdoemen en het slotdeel groeit van ijle lijnen uit tot een gewoel van fanfaretjes en schitterende processiemuziek, die Hannigan hemelwaarts tilde.
De Russische connectie in de door Dutilleux gekozen teksten leverde het alibi om zijn werk te omlijsten met de Ouverture Russisch Paasfeest van Rimski-Korsakov en de Vijfde Symfonie van Sjostakovitsj. Met zijn subtiele instrumentatie sluit Rimski's ouverture goed aan bij het werk van zijn Franse collega. Een glansrol was weggelegd voor violiste Elisabeth Perry, die, nu de Radio Kamerfilharmonie is opgeheven, de concertmeestersstoel bij het RFO bezet.
Het besluit van het concert was beduidend minder toverachtig. De muziek van Sjostakovitsj heeft vele kwaliteiten, maar fijnzinnig is ze zelden, en speciaal de Vijfde symfonie uit 1937, waarin de componist zich noodgedwongen opnieuw moest uitvinden als 'sociaal-realistisch' componist, walst de nabeelden van Dutilleux wel erg hardhandig uit het geheugen. Dat neemt niet weg dat het orkest op de toppen van zijn niet geringe kunnen opereerde en dat Van Zweden ononderbroken vlijmscherpe puntjes op de i zette.
© Frits van der Waa 2013
