de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 21 december 2013
Weelderig gezoem tussen oost en west
Cypriotisch kerstoratorium Graindelavoix. 18 december, Laurenskerk, Rotterdam. Herh.: Antwerpen (21/12).
Informatievoorziening is niet het sterke punt van Graindelavoix. De website van het gezelschap is al zeker een half jaar niet meer bijgewerkt en het muzikale traject dat het Vlaamse zangersensemble woensdag aflegde in de Rotterdamse Laurenskerk had niets te maken met het in het programma vermelde lijstje. Er zat niets anders op dan je oren open te zetten en je over te geven aan een zeven kwartier durende onderdompeling in zoemtonen, gregoriaans met knoesten en uitbottingen, oriëntaalse micro-intervallen en weelderige polyfonie uit een mistig verleden.
Graindelavoix opereert vanuit de hypothese dat kunst- en volksmuziek in de middeleeuwen en renaissance dichter bij elkaar lagen dan algemeen wordt aangenomen. Ook het stemgebruik zou in die tijd niet zo engelachtig zijn geweest als in de meeste hedendaagse uitvoeringen van die muziek. De zang zou eerder hebben geleken op de nasale, ruige manier van zingen die nog te horen is in sommige uithoeken van Europa, zoals Sardinië en de Balkan.
Voor zijn kerstprogramma heeft het ensemble een nog iets afgelegener enclave verkend, namelijk het eiland Cyprus, waar de westerse en de oosterse cultuur elkaar raken. Daar werd aan het begin van de 15de eeuw een groot handschrift met muziekstukken samengesteld dat een van de belangrijkste historische bronnen is van de ars subtilior-muziek. Componistennamen staan er niet bij, maar voor het gemak gaan velen ervan uit dat de Vlaming Jean Hanelle, die als kapelmeester aan het Cypriotische hof werkte, hier de hand in gehad zou hebben.
Graindelavoix had een mooie opstelling gemaakt in de enorme Laurenskerk, met het publiek in een kring om het podium. Zelf zongen ze ook in een kring. Het stemgebruik was ditmaal iets minder ongepolijst.
Voor dit programma heeft het gezelschap samengewerkt met Hassan Boufous en Adrian Sirbu, experts op het gebied van soefi- en Byzantijns gezang. Het programma ontrolt zich als een reeks medleys die in de meeste gevallen openen met eenstemmig gezang op lange bourdontonen, gevolgd door een gregoriaans Magnificat. Dat gaat over in verbazende meerstemmigheid, veelal een fond van drie lage mannenstemmen, waaroverheen de bovenstemmen even complexe als bloemrijke guirlandes vlechten. Vaak worden stemmen in het octaaf verdubbeld, wat de muziek extra sonoor, maar minder helder maakt. Ook wordt de muziek van tijd tot tijd opgeluisterd met lijsttrommen. Behalve een tekstflard als Hodie Christus natus est is er weinig dat verraadt dat het hier om kerstmuziek gaat.
Wel maakt Graindelavoix met dit houvastloze concert duidelijk dat het onderscheid tussen het gregoriaans en de eenstemmige Arabische muziek maar heel gering is, en dat de versieringen uit die muziek raakvlakken vertonen met de exuberante ornamentiek van de ars subtilior. En het uithoudingsvermogen van de zangers, die bijna twee uur lang non-stop doorzingen, is even respectabel als het niveau van de uitvoering.
© Frits van der Waa 2013
