de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 24 november 2014
Het is eerder de boodschap die beklijft dan de muziek
Henze: Das Floss der Medusa, door het Radio Filharmonisch Orkest e.a. o.l.v. Markus Stenz. 22 november, Concertgebouw, Amsterdam.
Het is bijna onvoorstelbaar dat Das Floss der Medusa, een oratorium van Hans Werner Henze, 46 jaar geleden in Hamburg zo'n rel veroorzaakte dat de première niet kon doorgaan. Afgelopen zaterdag was in het Concertgebouw te horen dat het niet aan de muziek lag, noch aan de inhoud van het stuk. Nee, het probleem was dat Henze het werk had opgedragen aan Che Guevara, de Argentijnse guerrillastrijder die een jaar daarvoor was geëxecuteerd in Bolivia. Het oproer ontstond doordat Henze de opdracht had weggelaten uit het programmaboek en Che-aanhangers zich tijdens het concert daartegen verzetten. 1968 was nu eenmaal een roerig jaar.
Overigens heeft Henzes oratorium wel degelijk een politieke lading, maar die stamt wel uit een heel ander tijdsgewricht. Das Floss der Medusa gaat over de schipbreuk van het Franse fregat de Medusa, waarbij de edelen en hoge militairen aan boord 154 opvarenden aan hun lot overlieten op een vlot. Slechts vijftien van hen overleefden de tragedie, die slechts enkele jaren later door het befaamde schilderij van Théodore Géricault in het collectieve geheugen werd gegrift.
Met dat al is Henzes oratorium in de eerste plaats een requiem, een overgangsritueel. Dat wordt volgens de instructie van de componist aanschouwelijk gemaakt doordat het koor aanvankelijk links op het podium zit en, naarmate er meer doden vallen, langzaam verhuist naar de rechterhelft (en dan ook een ander soort muziek krijgt). In het Concertgebouw werkt dat geweldig.
De Zaterdagmatinee heeft hiervoor een vocaal monsterverbond tot stand gebracht tussen het Groot Omroepkoor, het Vlaams Radio Koor, het Nationaal Vrouwen Jeugdkoor en het Nationaal Kinderkoor. Sopraan Lenneke Ruiten zong de partij van De Dood, bariton Roman Trekel die van zeeman Jean-Charles en Franz Frundheber leverde een indringende bijdrage als spreker. Dirigent Markus Stenz hield al die zangers plus het Radio Filharmonisch Orkest bij elkaar.
Das Floss der Medusa is ontegenzeggelijk een indrukwekkend werk. In het begin is het betoog brokkelig, bijna als een hoorspel. Als de Doden zich gaan roeren en de Levenden meer en meer belanden in ijlkoortsen en visioenen, zijn er momenten die aangrijpen door hun totale onthechting. Maar als na vijf kwartier het werk ten einde is, is het eerder de boodschap die beklijft dan de muziek – wat, zeker vanuit de oorspronkelijke jarenzestigoptiek, misschien wel beter is dan andersom.
© Frits van der Waa 2014
