de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 22 december 2014
Rattenvanger belandt in uitzichtloze minuten
Hindemith, Jeths en Beethoven door het Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Markus Stenz. 20/12, Concertgebouw, Amsterdam.
Hoe paradoxaal het ook klinkt, het Blokfluitconcert van Willem Jeths is misschien zijn meest Mahleriaanse compositie. De paradox is al aan het begin aanwezig, in de grommende orkestslagen waartegen de blokfluit eenzaam afsteekt. Ook in het vervolg doemen, in gonzende kwinten en schoorvoetend dalende tonen, telkens referenties aan Mahler op. Ook in het weids uitspinnen van zijn muzikale vergezichten spiegelt Willem Jeths (55), die vorige maand werd uitgeroepen tot Componist des Vaderlands, zich aan zijn grote voorganger
Het Blokfluitconcert, een opdrachtcompositie van de Zaterdagmatinee, beleefde eergisteren zijn première onder handen van solist Erik Bosgraaf, het Radio Filharmonisch Orkest en dirigent Markus Stenz. Bosgraaf, die door een twitterende luisteraar terecht werd vergeleken met de Rattenvanger van Hameln, is een fenomenaal fluitist, en Jeths is een componist die zijn nek durft uit te steken – in dit geval waar het gaat om het uitbenen van het muzikale weefsel. De eerste helft van het twintig minuten durende werk maakt hij dat waar, door de voortdurend voortgaande uitsparing spannend te houden. De blokfluit mag eerst even flink spetteren en belandt dan, na intrigerend samenspel met de fluiten uit het orkest, in een onschuldige mineurmuziek, die met aangewreven wijnglazen en soms heel inventieve orkestklanken op de been wordt gehouden en uiteindelijk omslaat in majeursferen.
Er volgen er een paar wellicht opzettelijk uitzichtloze minuten, waarin zo weinig gebeurt dat zelfs Bosgraaf het niet spannend kan houden. Dan gooit het orkest een steen in de uitgerimpelde vijver, als startsein voor een dartel, energiek samenspel met de blokfluit, gekruid met chromatische noten waarin Mahler niet meer te bekennen is. Het lijkt een aanzet tot een opgewekte conclusie. Maar die belandt al snel in eenzelfde traject als de eerste helft.
De opening van het programma, de Symfonie Mathis der Maler van Hindemith, ademde vooral ambachtelijkheid, maar Stenz tilde het optreden naar een hoger niveau met een messcherpe lezing van Beethovens Zevende Symfonie, die met minipaukjes en vibratoloze strijkers duidelijk beoogde de oorspronkelijke klank van de muziek te benaderen. Hoewel de hoge tempi in de laatste twee delen op het randje van kortademigheid waren, was de klank helder, bleef de energie ook in rustiger vaarwater gehandhaafd en was in alles hoorbaar wat een razend goed orkest het Radio Filharmonisch eigenlijk is.
© Frits van der Waa 2014
