de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 7 mei 2016
Innemende zangprestaties in Der Kaiser von Atlantis
Der Kaiser von Atlantis, opera van Viktor Ullmann en Peter Kien. Door M31 Foundation, o.l.v. Robin Coops en Frank Zielhorst. 4/5, Compagnietheater, Amsterdam. Herh.: Enschede (11), Apeldoorn (12) en Maastricht (13/5).
Het is telkens weer indrukwekkend om te ervaren hoe met Der Kaiser von Atlantis componist Viktor Ullmann en librettist Peter Kien tot ver over de drempel van de dood hun stemmen laten klinken. De makers van de opera, omgebracht in Auschwitz, hebben hun werk zelf nooit gehoord. Maar sinds de herontdekking in 1975 heeft het stuk een wereldwijde triomftocht gemaakt.
Met zijn fabel over een keizer die 'een zegenrijke oorlog' ontketent, maar wordt gedwarsboomd door de Dood, die niemand meer wil laten sterven, leverde Kien in 1943 een briljante allegorie op het Hitler-regime met een universele lading, die – helaas – wel altijd actueel zal blijven. Ullmann componeerde er muziek bij waarin ernst en lichtvoetigheid hand in hand gaan.
Dat alles komt nu tot leven in een nieuwe productie, geregisseerd door Robin Coops, waarin het tijdloze van het verhaal wordt benadrukt door de sobere, gestileerde vormgeving. Alle personages gaan in het zwart gekleed. Er zijn niet meer attributen dan een aantal blokvormige objecten en zes schijnwerpers die de spelers onder meer gebruiken om elkaar te belichten. De belichting is wel erg schemerig gehouden; ook doordat de schijnwerpers menigmaal op het publiek zelf worden gericht, is soms moeilijk te zien wat er op het toneel gebeurt.
Aan de ene kant van het bescheiden speelvlak zit, achter elkaar als in een bus of trein, het New European Ensemble. Onder leiding van Frank Zielhorst brengt het de vele tinten en sferen van Ullmanns muziek, met prominente accenten van banjo, trompet en harmonium, helder naar voren, daarbij geholpen door de korte afstand tot het publiek.
De zeven jonge zangers leveren stuk voor stuk innemende en expressieve prestaties, waarbij ze – al is dat tevens een verdienste van Ullmann – zang en spraak vanzelfsprekend in elkaar laten overgaan. Wiard Witholt als de Keizer en Nanco de Vries als de Dood hebben een belangrijk aandeel, maar in feite zijn de rollen nagenoeg gelijkwaardig.
Veel meer dan een uur duurt de voorstelling niet, maar in die korte tijd passeren er, zowel muzikaal als inhoudelijk, ondanks de luchtige toonzetting vele diepe gedachten.
© Frits van der Waa 2016
