de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 30 september 2016
Geprononceerd meezingen
Rachmaninov: Troika, door De Munt. o.l.v. Kirsten Dehlholm en Mikhail Tatarnikov. BelAir. (2 dvd's).
Rachmaninov kennen we als de componist van grootse symfonieën en pianoconcerten, maar hij heeft ook nog drie opera's op zijn naam, al zijn het dan kleintjes van elk ongeveer een uur.
De Brusselse Munt bracht ze vorig jaar als een avondvullende voorstelling in het Théâtre National, omdat de Muntschouwburg wordt verbouwd. In de videoregistratie is goed te zien hoe behendig van de nood een deugd is gemaakt. Het orkest zit voor een reusachtige trap, en naast de fascinerende kostuums van Manon Kündig vormen schermen en projecties de voornaamste aankleding. (Getuige andere recente producties heeft video de toekomst in de opera.)
De eerste van het drieluik, Aleko, stamt uit 1892, toen de componist 19 jaar was. Het is een liefdesgeschiedenis, waarin opmerkelijk genoeg het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw een belangrijk thema is. De partituur bevat vooral smeuïge Slavische melodieën, en de kleur spat van het toneel af.
In al deze drie opera's is de personenregie streng gestileerd. De zangers kijken elkaar niet aan en zingen recht voor zich uit. Hoe theatraal dat kan zijn is te zien in de tweede opera, De gierige ridder uit 1906, waarin de veeleisende hoofdrol indringend wordt vertolkt door bas Sergei Leiferkus. De handeling vindt plaats voor het orkest en is heel kleinschalig. Liefde speelt hierin geen rol, integendeel; alles draait om geld.
Het derde deel, Francesca da Rimini, weer met een noodlottige liefdesdriehoek, heeft de rijkste muziek, het sterkste verhaal en de boeiendste vormgeving, met projecties die de grote trap doen golven. Het geprononceerde meezingen van dirigent Mikhail Tatarnikov is een hinderlijk minpunt van deze verder zo geslaagde productie.
Die Akte Tschaikowsky (documentaire). Regie Ralf Pleger (dvd). EuroArts.
'Er zijn mensen die zich identificeren met zijn muziek, maar je kunt ook het gevoel krijgen dat die te dichtbij komt', zegt musicologe Kadja Grönke in de documentaire Die Akte Tschaikowsky, waarin regisseur Ralf Pleger inzoomt op de homoseksualiteit van de grote Russische componist. Hij doet dat door de bekende talking heads af te wisselen met scènes uit een ballet over hetzelfde thema en videoclipachtige beelden uit de Duitse gayscene, waarbij een voice-over voorleest uit Tsjaikovski's dagboeken en brieven.
Daarmee streeft hij blijkbaar naar datzelfde gevoel van onbehaaglijke nabijheid, wat enigszins over de schreef gaat op het moment dat een van de acteurs opeens een lied van Tsjaikovski gaat zingen – in het Engels nog wel.
Met dat al komt het thema goed uit de verf, net als de gedachte dat dat alles zijn weerslag heeft gevonden in Tsjaikovski's beste werken. Behalve de oorspronkelijke Duitse heeft de dvd ook een Engelse soundtrack – maar helaas geen Nederlandse ondertiteling.
© Frits van der Waa 2016
