de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 24 oktober 2016
Verdekte kritiek op Wagner in Gürbaca's Holländer
Der fliegende Holländer, van Wagner, door Opera Vlaanderen o.l.v. Tatjana Gürbaca en Cornelius Meister.
20/10, Opera Antwerpen. Herh: Antwerpen (26 en 29/10, 2 en 4/11) en Gent (15, 18, 20 en 22/11).
De donkere kanten van het menselijk bestaan komen in Wagners opera's ruimschoots aan bod, maar Der fliegende Holländer is wel een van zijn duisterste muziekdrama's. Angsten en obsessies voeren de boventoon. In de nieuwe enscenering van Opera Vlaanderen wordt dat benadrukt doordat hele scènes zich in een collectieve droomtoestand lijken af te spelen.
Hoewel dat niet allemaal even begrijpelijk is, komt het de spanning in het verhaal ten goede. Want Wagners opera heeft een nogal eendimensionale plot: de tot eeuwig zwerven gedoemde Holländer zoekt een vrouw, het meisje Senta voelt een innerlijke drang om hem te verlossen en haar vader Daland is belust op de schatten van de Holländer. Alle neuzen staan één kant op en de enige dissident, Senta's afgewezen verloofde Erik, staat machteloos.
De Duitse regisseur Tatjana Gürbaca, die al vele succesvolle opera-ensceneringen op haar naam heeft, ook bij Opera Vlaanderen, laat alle opsmuk uit de opera weg. Geen schepen, geen mooie kleren, eigenlijk zelfs geen decor. De meeste zangers lopen rond in trainingsbroeken en hoodies. Twee grote verschuifbare vierkante zuilen doen dienst als toegangsdeur, links staat een paneel met lampen en boven het toneel hangt een groot projectiescherm, dat spaarzaam gebruikt wordt; soms zie je de toneelvloer van bovenaf, een andere keer golft er een modderstroom overheen.
Er zit veel modder in Gürbaca's Holländer. Misschien staat dat voor het aardse slijk, maar de mannen krijgen van kapitalist Daland ook echt betaald voor hun gesleep met de emmertjes. De vrouwen, die bij Wagner braaf met zijn allen aan het spinnewiel zitten, sloven hier met zwabbers. Dat is een mooie verdekte kritiek op Wagners wereldbeeld, net als het olijke drinkebroerskoor, dat hier in een soort orgie verkeert.
De zangers, die hier allen hun roldebuut maken, zijn voortreffelijk gecast. Iain Paterson (Holländer) leek steeds minder last te hebben van de griep waarvoor hij zich liet excuseren en de Letse sopraan Liene Kinča (Senta) heeft een prachtige volle en heldere stem. Haar weifeling tussen Erik en Holländer wordt mooi zichtbaar gemaakt. Dmitry Ulyanov en Ladislav Elgr komen krachtig voor de dag als Daland en Erik, en de 36-jarige dirigent Cornelius Meister laat het Orkest van Opera Vlaanderen echt wagneriaans stormen, golven en vlammen.
© Frits van der Waa 2016
