de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 14 maart 2017
Opgerekt Dagboek ontbeert poëzie
Dagboek van een verdwenene. Van: Leoš Janácek/Annelies Van Parys, door Muziektheater Transparant o.l.v. Ivo van Hove. 11/3, Kaaitheater, Brussel. Herh.: Antwerpen (22/4), Rotterdam (12 en 13/5) en Amsterdam (21/5).
Kernachtig kun je Dagboek van een verdwenene zeker noemen. In 22 liederen, bij elkaar nog geen veertig minuten lang, ontvouwde de Tsjechische componist Leoš Janácek in 1919 een minidrama. Een monodrama is het niet: naast de tenor die de protagonist vertolkt, duiken in het hart van het werk kortstondig een solosopraan en een ensemble van drie vrouwenstemmen op.
Die sopraan is de zigeunerin Zefka, die op dorpsjongen Janik een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefent. Voor Janácek was dit een parabel voor de onmogelijke liefde die hij had opgevat voor de getrouwde, 37 jaar jongere Kamila Stösslová, een liefde die de drijvende kracht was achter al zijn latere werk.
Regisseur Ivo van Hove is niet de eerste die op de gedachte is gekomen deze bijzondere liedcyclus te ensceneren, maar wel de eerste die hem uitbouwt met ander materiaal. De Vlaamse componist Annelies Van Parys schreef op zijn verzoek vier inlassen, waarin vooral de vrouwelijke optiek sterker naar voren komt. Daarnaast voegde hij gesproken teksten toe die zijn gebaseerd op de brieven die Janácek aan Stösslová schreef.
De vormgeving is zakelijk. We zien een interieur met een werktafel, een bedbank, een vleugel en een keukentje met tl-verlichting. Van Hove heeft de figuur van Janik verdubbeld, om te laten zien dat deze intussen een oude man is die terugblikt op zijn verleden. Zoals wel vaker bij dit soort visuele regisseurscodes valt dit niet uit de voorstelling zelf op te maken, maar slechts uit het programmaboekje.
Terwijl de twee Janiks rommelen rond met foto's, filmpjes en een overheadprojector, loopt op gezette tijden de oog- en oorstrelende mezzo Marie Hamard binnen, tot wie de jonge Janik (tenor Ed Lyon) zijn aanbiddingen richt. Als je weet dat Janácek zijn melodieën baseerde op de buigingen van het gesproken woord declameert Lyon de frases eigenlijk te strak en te gelijkmatig. Dat het damestrio onzichtbaar opklinkt vanachter de wand is bijzonder effectief.
Van Parys is een kundig componist, die in haar naar verhouding bescheiden toevoegingen gebruikmaakt van het kernachtig soort motieven waarop Janácek zijn muziek bouwde, maar daar met gezongen glissandi en enige subtiel getokkel in het binnenwerk van de piano een eigen draai aan geeft. Bij Lada Valešová, de enige Tsjechische onder de uitvoerenden, is de begeleiding in goede handen.
Maar de aankleding doet afbreuk aan de poëzie, en van het oprekken tot ongeveer een uur wordt het werk echt niet beter. De gesproken teksten – niet in het Tsjechisch, maar in het Engels, met storend Nederlands accent – leveren even zovele stijlbreuken op. Met als ultieme misser het besluit om Janik senior (acteur Hugo Koolschijn) ook een paar stukjes te laten zingen.
© Frits van der Waa 2017
