de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 9 juni 2017
Holland Festival eert zinsbegoochelende componist Crumb
Het Holland Festival brengt een ode aan de ondogmatische Amerikaanse toondichter George Crumb. Zijn zinsbegoochelende composities zullen in drie concerten te horen zijn op het festival.
Geranselde snaren, bezwerende kreten en diep gedaver, maar ook ijle, etherische harmonieën, wonderlijk langswaaiende citaten en een rituele spanning: dat is het werk van George Crumb, die met zijn 87 jaar geldt als de nestor van de Amerikaanse muziek. Het Holland Festival schenkt in drie concerten aandacht aan de composities van deze ondogmatische toondichter.
Hij is een nuchtere, gemoedelijke man, nauwelijks het type van een kunstenaar. Componeren is voor hem in zekere zin gewoon handwerk. Alles moet voor hem in balans zijn. Hoe ongelooflijk precies hij te werk gaat, is alleen al te zien aan zijn schitterend uitgeschreven partituren. In een aantal gevallen liggen de notenbalken opgerold als een spiraal, zijn ze genoteerd in de vorm van een oog of gerangschikt als een ban-de-bomteken.
'Er is voor een componist een geheimzinnig verband tussen de klank en hoe de muziek eruitziet op papier. Dat probeer je tot uitdrukking te brengen in de notatie.' zei hij in 1986.
Muziek mag vele abstracte aspecten hebben, voor Crumb is ze allerminst apolitiek. Zijn strijkkwartet Black Angels – waarin de musici ook slagwerk en glazen water bespelen – is een confrontatie tussen helse en hemelse krachten en was een stil protest tegen de Vietnam-oorlog, op zijn hoogtepunt in 1970. Vox Balaenae (Voice of the Whale) is geïnspireerd op de geluiden van bultruggen.
Crumb is opgegroeid in het bergachtige West-Virginia en zegt zelf dat de weidse akoestiek van die streek een onderdeel van zijn muzikale taal is. De natuur en het landschappelijke zijn nooit ver weg, net als rituelen en mystiek: 'Ik heb het idee dat de magische en spirituele vermogens van muziek voortkomen uit diepere niveaus van onze ziel.'
Hij heeft slechts enkele stukken voor orkest geschreven: zijn werk kost veel voorbereidingstijd en daarom werkt hij liever met kleinere bezettingen. In een groot deel van zijn werk heeft de piano een belangrijke rol, waaraan hij nieuwe timbres en sonoriteiten ontlokt. Befaamd zijn de vier cycli die hij de titel Makrokosmos heeft meegegeven – een variant op de bundel Mikrokosmos van Béla Bartók. De eerste twee daarvan bestaan elk uit twaalf stukken, gebaseerd op de tekens van de dierenriem.
Sinds 2000 heeft Crumb zich lang beziggehouden met het bewerken van bekende en minder bekende Amerikaanse liederen, wat heeft geresulteerd in de zevendelige reeks American Songbooks. Onlangs heeft hij voor het eerst weer een grote pianocyclus gecomponeerd, Metamorphoses Book I, die op het Holland Festival zijn eerste Europese uitvoering beleeft.
Met al haar fantasie en zinsbegoochelende dramatiek klinkt Crumbs muziek toch uitgesproken modern: dissonanten gaat hij niet uit de weg en vaak worden de scherpe randjes nog geaccentueerd door elektrische versterking. Maar hij beschouwt zichzelf niet als een iconoclast, eerder als een erfgenaam van Debussy, Mahler, Bartók en Ives, ook in het zoeken naar nieuwe klankkleuren. Daarbij past ook het gebruik van (soms vervreemde) fragmenten van muziek uit het verleden: 'Ik denk dat alle muziek die je in je leven hebt gehoord, opgeslagen zit in je geheugen. Er is geen manier om blanco te beginnen.'
Metamorphoses Book I, Margaret Leng Tan, 9/6, Muziekgebouw, Amsterdam.
Black Angels, met o.a. het Ragazze Kwartet. 23/6, Muziekgebouw, Amsterdam.
A haunted landscape, Radio Filharmonisch Orkest. 24/6, Concertgebouw, Amsterdam.
© Frits van der Waa 2017
