de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 4 maart 2019
Underdog-opera verzandt in vertelsels
Girls of the Golden West, opera van John Adams, door de Nationale Opera o.l.v. Peter Sellars en Grant Gershon. 28/2, Nationale Opera & Ballet, Amsterdam. Herh.: 5, 7, 9, 13 en 17/3.
Het aura van valse romantiek dat lang om het Wilde Westen heeft gehangen, is er inmiddels behoorlijk afgepoetst. Van bioscoopfilms en zelfs uit stripverhalen, van Blueberry tot Lucky Luke, weten we dat het een keiharde wereld was. Maar in de opera moesten we het nog steeds doen met de echo's van Puccini's Fanciulla del West.
Componist John Adams en regisseur Peter Sellars, het koningskoppel van de Amerikaanse opera, nemen het in hun goudzoekersopera Girls of the Golden West op voor alle underdogs in het Amerika van die tijd: de vrouwen en in het bijzonder de animeermeisjes, de Mexicanen en Chilenen, de indianen en natuurlijk de zwarten. De blanke man, met kracht en macht vertegenwoordigd door het koor van de Nationale Opera, is hier de booswicht.
Sellars heeft voor zijn libretto rijkelijk geput uit de brieven die 'Dame Shirley', een doktersvrouw die met haar man naar het westen trok, aan haar zuster schreef. Shirley is daarmee zo'n beetje de hoofdpersoon. Aan het begin van de opera zien we haar aankomen in het mijnstadje Rich Bar en verwelkomd worden door de dan nog blanco blanken Joe Cannon en de achternaamloze Clarence. Hun gehak en gehamer klinkt meteen al door in de metalige akkoorden waarmee Adams de opera opent. Iets later komen de verschoppelingen opdraven, de Chinese prostituee Ah Sing, de mulat Ned Peters en het Mexicaanse liefdespaar Josefa en Ramón.
Veelbelovend is het decor van David Gropman, bestaand uit fraai gestileerde bomen, die later plaatsmaken voor de enorme stronk van een omgezaagde sequoia. De kostuums van Rita Ryack zijn realistisch en de jurken van de dames zijn daarbij een lust voor het oog.
Omdat het in een opera niet alleen over kommer en kwel mag gaan, heeft Sellars ook enig vertier ingebouwd. Zo is er een geestig dansje dat het gehots in een rijtuig verbeeldt, een viering van Onafhankelijkheidsdag en enkele ondubbelzinnige musicalmomenten, verzorgd door het koor. De vocale kwaliteiten van de zangers zijn zonder uitzondering formidabel.
Maar al snel wordt duidelijk dat het de opera aan iets fundamenteels ontbreekt. Een intrige bijvoorbeeld. Of personages met zoiets als een psychologische ontwikkeling. De scènes volgen elkaar op als knip- en plakwerk zonder veel verband. De protagonisten zijn plat als bordkarton en fungeren slechts als preekbuis voor teksten die bijna allemaal in de verleden tijd en de derde persoon gesteld zijn – want afkomstig uit de brieven van Dame Shirley, die zelf ook niet tot leven komt, omdat ze eigenlijk alleen maar observeert. 'Show, don't tell', luidt het aloude adagium. Sellars, misschien een geniaal regisseur (maar hier niet), is een meer dan onhandige operalibrettist die de opera laat verdrinken in omstandige vertelsels. Als halverwege de stemming gewelddadig wordt, komt dat totaal uit de lucht vallen. Het is waar dat racisme ongefundeerd is, maar er valt toch wel iets meer over te zeggen.
Het enige wat de futloze tableaux vivants enigszins op de been houdt, is de stuwende wankelmotormuziek van John Adams. Die is weliswaar oorstrelend geïnstrumenteerd en wordt met grote inzet vertolkt door het Rotterdams Philharmonisch Orkest, maar door de oeverloze lappen tekst ontkomt ze niet aan het odium van lopendebandwerk. Toch wordt het op twee memorabele momenten opeens echt opera: de vlammende Lady Macbeth-aria van Julia Bullock als Dame Shirley en de imposante ballade waarin Ah Sing (Hye Jung Lee) over haar leven vertelt. Maar het is tekenend dat dit nu juist momenten zijn waarop sprake is van een voorstelling binnen de voorstelling.
SELLARS EN ADAMS, HET KONINGSKOPPEL VAN DE AMERIKAANSE OPERA
Girls of the Golden West is de zevende muziektheaterproductie waarvoor John Adams en Peter Sellars de handen ineen hebben geslagen. Hun briljante en nimmer geëvenaarde debuut als duo was de legendarische opera Nixon in China uit 1987 (op een libretto van Alice Goodman). Later volgden onder meer het controversiële The Death of Klinghoffer (1991), over een kaping door Palestijnse terroristen, en Doctor Atomic (2005), over de ontwikkeling van de atoombom.
© Frits van der Waa 2019
