de Volkskrant van 26-02-1996, Pagina 8, Kunst, recensie
Smaakvol boeket van muziek over muziek
Nieder, Heppener, Boulez, Stravinsky, Kurt·g en Donatoni, door het
Nieuw Ensemble en Harrie Starreveld o.l.v. Ed Spanjaard. Concertgebouw,
Amsterdam. Radio 4: 1 maart, 20.02 uur.
Het Nieuw Ensemble speelde tijdens het zaterdagse Matineeconcert het bekende
spelletje waarbij een mededeling fluisterend van de een naar de ander wordt
doorgegeven en uiteindelijk in iets totaal anders verandert. In de muziek
gaat dit heel makkelijk. Meer dan drie gesprekspartners zijn er blijkbaar
niet nodig. Tijd kost het wel. Wat Stravinsky van Bach hoorde en omsmeedde
tot zijn Dumbarton Oaks werd ruim 40 jaar later door Franco Donatoni verwerkt
tot Tema, een compositie waarvan Bach wel heel raar zou hebben opgegeken.
De oorspronkelijke mededeling - een van de Brandenburgse concerten - werd
bekend verondersteld en ontbrak dus op het programma, maar had zeker niet
misstaan in dit smaakvolle boeket met muziek-over-muziek. Het Nieuw Ensemble
liet horen hoe in slechts twee stappen de totale metamorfose tot stand komt:
eerst doordat Stravinsky Bach-noten op onnavolgbare wijze ritmisch
dooreenklutst, waarna Donatoni juist met Stravinsky's ritmes aan de haal
gaat.
Dumbarton Oaks kreeg onder leiding van Ed Spanjaard een zwier en een vaart
die in andere, vooral oudere uitvoeringen van het stuk dikwijls gemist wordt.
Het klonk net of ook de neo-barok een graantje heeft meegepikt van de
verdiensten van de 'authentieke' uitvoeringspraktijk. Donatoni's Tema is voor
het Nieuw Ensemble zelf geschreven, dus hier was sprake van een échte
authentieke uitvoering, al was het dan een reprise, want het stuk stamt uit
1981.
Wat Klaas de Vries zich heeft laten influisteren door Frescobaldi blijft nog
even geheim. De Vries is er niet in geslaagd de mededeling op tijd te
verwerken. In plaats daarvan speelde het ensemble Robert Heppeners Trail uit
1994, dat met het thema van het concert weliswaar niets van doen had, omdat
de componist hoofdzakelijk bij zichzelf te rade is gegaan, maar het waard is
nog eens gehoord te worden.
Daarbij heeft de Italiaanse componist Fabio Nieder in luttele dagen kans
gezien het laatste gaatje in het programma te dichten met briljante
instrumentaties van vier lyrische Stukken van Grieg. Niemendalletjes, maar
evengoed verrukkelijk, zoals Nieder ze heeft uitgedost met alle flonkertjes
en zilverige glittertjes die de laatste twee generaties Italiaanse
componisten zoal hebben uitgevonden. Ook het stuk dat Nieder al had
aangeleverd, een geestige bewerking annex tot-mootjes-verwerking van een
bekende Scarlatti-sonate, was een lust voor het oor, met zijn toverachtig
getokkel, kwinkslagen van een sopranino-blokfluitje, en twee rinkelende
sleutelbossen.
Met nog twee van zulke korte stukken was het boeket compleet. Pierre Boulez,
die zich als componist door niemand iets laat vertellen dan door zichzelf,
was vertegenwoordigd met Mémoriale, een ietwat hermetische
bespiegeling over zijn eerder gecomponeerde ... explosante/fixe ... De
Hongaar György Kurtág daarentegen legt zijn oor overal te
luisteren. Zijn The Answered Unanswered Question is nauwelijks een commentaar
op, maar eerder een hommage aan Charles Ives. Twee cellisten op het podium
spelen diepe, vierstemmige akkoordprogressies, die vanaf het balkon worden
beantwoord door twee ijle violen en ten slotte oplossen in drie sonore
klokslagen die zonderling genoeg uit de celesta afkomstig blijken te zijn.
Kurtág heeft Ives goed verstaan, want al is de uitwerking anders, de
strekking van het stuk is vrijwel dezelfde als het origineel.
© Frits van der Waa 2006
