de Volkskrant van 15 september 1989, Kunst, recensie
Zigzaggend door het leven van Zappa
Het boek begint als een soort groteske jeugdherinneringen-roman en eindigt met een ratelende tirade
over alle mogelijke problemen: van drugs tot perestrojka, van religie tot inkomstenbelasting.
De omslag wordt gesierd door het portret van de auteur, tevens hoofdpersoon, in de gedaante van een
gesoigneerd zakenman, zij het niet zonder een licht mefistofelische oogopslag.
Hij beschouwt sigaretten als voedsel en zijn composities als entertainment objects. Zijn
belangrijkste opvoedkundige advies luidt: houd je kinderen zo ver mogelijk uit de buurt van een kerk.
Zelf heeft hij er vier, Moon, Dweezil, Ahmet en Diva: "De mensen maken een boel drukte over de 'vreemde
namen' van mijn kinderen", stelt hij vast, "maar het is een feit dat, welke voornamen ik ze ook gegeven
zou hebben, het hun achternaam is waar ze last mee zullen krijgen."
Zappa is de naam, Frank Zappa, een naam die inderdaad sinds 1966 – het jaar dat Freak Out!,
de eerste lp van de Mothers of Invention, verscheen snel berucht is geworden. En gebleven.
Frank Zappa, de eigenzinnige componist die zich in geen enkel hokje laat plaatsen, is inmiddels 48
jaar oud en heeft – naast de bijna vijftig albums die hij sindsdien heeft geproduceerd – nu
ook een boek op zijn naam. Over zichzelf. Het heet dan ook The Real Frank Zappa Book.
Er staan veel hoofdletters in, een typografisch middel dat Zappa veelvuldig toepast, naast cursieven,
kapitalen en vette letters – maar een Echt Boek, nee, dat is het niet geworden. De manier waarop
het tot stand is gekomen, is daar ongetwijfeld debet aan.
Zappa heeft zijn "verhaal" verteld aan zijn co-auteur, Peter Occhiogrosso. Diens uitwerking van het
materiaal is vervolgens opnieuw bewerkt door Zappa. De procedure, die vóór de komst van
de huiscomputer ondenkbaar zou zijn geweest, is behalve economisch ook heel werkzaam: elke episode
vertoont van begin tot eind Zappa's kenmerkende, scherpe manier van uitdrukken.
Een autobiografie is het niet, eerder een geïmproviseerd zelfportret, waarbij de improvisatie
halverwege overgaat in allerlei zigzagbewegingen om vervolgens naar heel andere thema's en
toonzettingen te koersen.
Verraderlijk, zo'n boek. De eerste hoofdstukken, die ruwweg een derde deel van het boek beslaan,
beschrijven immers wel degelijk de eerste dertig jaar uit het leven van Frank Vincent Zappa. Toch is
juist dit deel, ook voor wie niet om Zappa of om zijn muziek geeft, uiterst lezenswaardig. Het is pure
cultuurhistorie. De doorkijkjes naar het Amerika van de jaren vijftig met zijn benarde atmosfeer zijn
niet minder bizar dan de extravagante personages die opdoemen in de beschrijvingen van de Freak
Scene van de jaren zestig in Los Angeles.
Dan verlaat het boek onverhoeds de chronologische lijn en belandt de lezer in een van Zappa's
talrijke juridische verwikkelingen, een geding dat hem in 1975 tot in de Londense Old Bailey voerde.
Het is het absolute hoogtepunt van het boek. De woordelijk weergegeven uittreksels tonen aan dat een
onwezenlijke en nonsensikale rechtszitting als aan het slot van Alice in Wonderland allerminst
op fantasie hoeft te berusten.
De confrontatie tussen de wereldvreemde Britse juristen, die tot in de onbenulligste details ingaan
op obsceen geachte songteksten, en Zappa, die zijn antwoorden zorgvuldig formuleert maar nergens
doekjes om windt, heeft volstrekt karikaturale gevolgen.
Tegelijkertijd laat de afgedwongen tekst-analyse zien hoe geraffineerd Zappa zijn vermeende
schuttingtaal hanteert en hoe onverbiddelijk hij daarmee de realiteit weerspiegelt – al lijken de
beelden afkomstig uit een lachspiegel.
In de volgende sectie, All about Music, begint de zwakke constructie van het boek zichtbaar
te worden. Weliswaar verschaft het omvangrijke hoofdstuk enige nieuwe inzichten in Zappa's muziek, maar
ook bevat het veel fragmentarische gedachtengangen en theorieën die schreeuwen om meer uitwerking.
Zappa's weinig succesvolle confrontaties met het klassieke symfonie-orkest komen uitvoerig aan bod,
waarbij de sarcastische humor die tot dan toe het boek zo leesbaar maakte, rancuneuze accenten begint
te krijgen. Ingrediënten als Zappa's commentaar op de minimal music ("monochromonotonie"),
of zijn bewondering voor Pierre Boulez – ook al eet deze "plakjes koeieneus" – zijn weer
haarscherp en bondig geformuleerd.
Na dit hoofdstuk begint Zappa de rest van de wereld te bespreken en boet het boek ernstig in aan
vaart. Het wordt een stuk minder interessant. Zijn verzet tegen de PMRC (Parents' Music Resource
Center), een lobby van verontruste senatorsvrouwen die niet willen dat hun kinderen naar "porn rock"
luisteren, is veel te uitvoerig beschreven.
Zijn afschuw van de kongsi tussen "televangelisten" en politici heeft hij op albums als You Are
What You Is en Broadway the Hard Way, zijn meest recente release, veel briljanter
vormgegeven.
Een plezierig intermezzo te midden van de bijtende beschouwingen over Geld en Macht vormt het
hoofdstukje over Zappa's dadaïstische en toch ordelijke gezinsleven. Maar de finale, een opsomming
van mislukte projecten (waaronder plannen voor een opera tijdens de wereldkampioenschappen voetbal van
1990 en een nogal utopisch aandoend voorstel voor driedimensionale televisie) moet zelfs verstokte
Zappafanaten aan het hoofdschudden brengen.
Net als dikwijls in zijn muziek, weet Zappa niet waar hij moet ophouden. Daardoor raakt de draaikolk
die de lezer aanvankelijk meezuigt en het hem haast onmogelijk maakt het boek terzijde te leggen,
geleidelijk tot stilstand.
Desondanks – en ook al waarschuwt Zappa in zijn voorwoord dat zijn boek niet moet worden
beschouwd als een volledige "oral history" en uitsluitend is bedoeld als entertainment –
is The Real Frank Zappa Book het aangewezen document voor wie kennis wil maken met zijn
uitzonderlijke, over-creatieve persoonlijkheid.
Wie daarentegen behoefte heeft aan een afstandelijker benadering, discografieën en
literatuurlijsten, moet nog steeds terugvallen op Dominique Chevaliers Viva! Zappa uit 1985,
hoewel het niet meer volledig up to date is. Alle andere boeken kunnen gerangschikt worden onder
wat Zappa omschrijft als "domme boeken die zogenaamd Over Mij gaan".
Frank Zappa & Peter Occhiogrosso:
The Real Frank Zappa Book. Poseidon Press, import Van Ditmar; f 54,65.
ISBN 0 671 63870 X.
Link: Alle stukken over FZ op deze site op 1 webpagina
© Frits van der Waa 2006
