de Volkskrant van 2 januari 1990, Kunst, recensie
De schatten uit het archief Asko Ensemble nu pas ontsloten
AMSTERDAM - Het ASKO Ensemble brengt in maart zijn eerste cd uit. De plaat verschijnt op het
Attacca-label en zal geheel gevuld zijn met werk van Iannis Xenakis. Het gezelschap wil voortaan elk
jaar een cd maken, gesteund door financiële bijdragen van een eveneens in maart op te richten
Vriendenkring. Voor 1991 staat een project met de complete kamermuziek van Edgard Varèse op
stapel.
Daarmee eert het ASKO de twee componisten wier werk vanaf 1965, het jaar dat het toenmalig Amsterdams
Studenten Kamer Orkest werd opgericht, bepalend is geweest voor de artistieke koers van het ensemble.
Het ASKO was een koploper onder de inmiddels talrijke muziekgroepen die zich uitsluitend met nieuw
repertoire bezighouden. Op de platenmarkt echter is het gezelschap een laatkomertje, zeker vergeleken
met andere vooraanstaande nieuwe muziek-ensembles, aan wie de komst van de cd in dit opzicht juist een
extra prikkel geleverd lijkt te hebben.
Zo brengt het Nieuw Ensemble volgende maand al weer zijn derde cd uit, gewijd aan zijn oprichter
Theo Loevendie; de eerste twee bevatten werk van Donatoni en Ferneyhough. Het Schönberg Ensemble
heeft al verscheidene lp's en cd's op zijn naam. En aan het eerste schijfje van De Volharding. dat
enkele weken terug werd gepresenteerd, is een reeks van zes lp's voorafgegaan.
De discografie van het ASKO Ensemble is daarentegen karig en heeft bovendien weinig
"gezichtsbepalende" waarde. De enige uitsluitend door het ASKO zelf volgespeelde lp, met werk van
Vriend, Torstensson en Crego, verscheen in 1985 bij Donemus, liep verrassend goed, maar is inmiddels,
zoals vrijwel alle "klassieke" lp's, in de ramsj beland. Eerder werkte het ensemble mee aan Ezra Pounds
opera Le testament de Villon, die in 1980 door Philips op de markt werd gebracht. Daarnaast
bevat een op het Amerikaanse Bridge-label verschenen cd met werk van Tod Machover een ASKO-uitvoering,
en leverde het ensemble een aanzienlijke bijdrage aan de Licks and Brains-cyclus van Klas
Torstensson, die vorig jaar op het CV-label van Donemus is uitgebracht.
Allemaal wat magertjes, gezien de jarenlange staat van dienst, het spelniveau, en niet in het minst
het omvangrijke, door het ensemble zelf opgebouwde geluidsarchief.
De schat ligt opgetast in een kast in het ASKO-kantoor. Van boven naar beneden: een flinke rij
digitale opnamen uit de afgelopen vijf jaar, vastgelegd op videocassettes; een stoere meter
spoelenbanden, de neerslag van een iets verder verleden; en een ongeordend zootje plastic opbergdoosjes
en zelfs losliggende spoelen met onbestemde eindjes band: tape-recorder-huisvlijt uit de eerste tien jaar.
"Die onderste plank moet nog steeds uitgezocht worden", zegt zakelijk leider Willem Hering.
"Eigenlijk zou iemand er eens een doctoraalscriptie over moeten schrijven, Vijfentwintig jaar nieuwe
muziek in Nederland, of zo."
Voor het ASKO stond altijd het volgende concert voorop. Er was geen extra tijd om het archief uit te
zoeken of voor leuren en zeuren bij platenmaatschappijen. "Dat we nu een cd gaan maken is het logisch
gevolg van de ontwikkeling die het ASKO de laatste jaren heeft doorgemaakt", zegt Hering. "De
activiteiten zijn sterk toegenomen: vroeger gaven we hooguit 15 tot 20 concerten per jaar; nu zijn dat
er 25 tot 30, in Nedérland, maar ook in het buitenland. En het publiek is enorm gegroeid. Maar zonder
de samenwerking met Attacca waren we niet aan het uitbrengen van een plaat begonnen. Zoiets moetje als
ensemble niet zelf gaan doen, dan loop je tegen allerlei problemen op. Alleen al het distribueren."
De Xenakis-cd wordt betrokken uit het op twee na laatste video-doosje: opnamen van het concert van
25 april in Paradiso, waar onder andere het speciaal voor het ASKO en basklarinettist Harry Sparnaay
geschreven Echange zijn eerste uitvoering beleefde. Naast Echange zal de plaat
waarschijnlijk Waarg, Palimpsest en Eonta bevatten.
De aan Varèse gewijde cd zal zowel uit nieuwe opnamen als uit archiefmateriaal worden
samengesteld. De registraties van het legendarische Varèse-project uit 1984 (tevens de eerste
digitale ASKO-opnamen) liggen al jaren op de plank.
"Die hadden gewoon direct uitgebracht moeten worden", vindt Hering. "Een jaar na het project lagen
de uitvoeringen van Boulez met het Ensemble InterContemporain in de schappen. Maar de uitvoering van
het ASKO deed daar niet voor onder."
Het tweede Varèse-project, dat in het voorjaar van 1991 wordt uitgevoerd, is gedeeltelijk
herhaling, gedeeltelijk vervolg van het eerste. Wie het gaat dirigeren is nog onzeker. Ingo Metzmacher
is gevraagd, maar ook Cliff Crego, die in 1984 het ensemble aanvoerde, maar zich sindsdien heeft
teruggetrokken in de Alpen, heeft na lang aarzelen medewerking toegezegd. In Varèse II,
zoals de werktitel van het project luidt, wil het ASKO ook niet uitgegeven werk, zoals Etude pour
Espace, gaan uitvoeren. Octandre, van meet af aan het "lijfstuk" van het ensemble, is onlangs
weer herhaald en blijkt volgens Hering "enorm gegroeid".
Over de daarop volgende cd-producties is nog niets besloten, maar alleen al het idee om, net als bij
de Varèse-plaat, kersverse registraties te combineren met banden uit het archief biedt tal van
perspectieven. Te denken valt aan een project met muziek van Elliott Carter, van wie het ASKO al veel
werk heeft uitgevoerd, maar ook aan een compilatie van voor het ensemble gecomponeerde Nederlandse
stukken, zoals Bref van Joël Bons, Halleluja II van Jan Vriend, Bruuks van
Guus Janssen, of Back Bay Bicinium van Theo Loevendie. Allemaal reeds digitaal voorradig.
Het gaat daarbij wel altijd om live-uitvoeringen, zodat het goed mogelijk is dat de band niet
presentabel is, wegens speelfouten of hoestbuien uit het publiek (al komen die geen van tweeën vaak
voor bij het ASKO).
Hering: "Het kan gebeuren dat we 'reparatie-sessies' willen houden als er iets mis is gegaan bij een
uitvoering, en daar willen we de musici vanzelfsprekend ook voor betalen."
Het ASKO staat weliswaar met ingang van dit seizoen voor drie jaar bij WVC op de vaste subsidielijst
(goed voor ruim vier ton 's jaars), maar om cd's te maken en opdrachten aan buitenlandse componisten te
geven is extra geld nodig. Om dat bij elkaar te krijgen is een stichting Vrienden van het ASKO in
de maak, naar het voorbeeld van Concertgebouworkest, het Nederlands Kamerkoor en andere cultuurdragers.
Volgens Hering zullen de dienstregels echter zo eenvoudig mogelijk gehouden worden, zonder
geïndexeerde tegenprestaties voor gulle gevers of "duffe vriendenkring-blaadjes".
Behoudens tegenslag zal het ASKO Ensemble op 6 maart, tijdens de eerste uitvoering van een Italiaans
programma in Paradiso, zowel zijn Vriendenkring als zijn Xenakis-cd aan het publiek presenteren. Hering
geniet bij voorbaat: "Dat wordt een jubelend groot ASKO-partijtje."
© Frits van der Waa 2006
