de Volkskrant van 26 november 1993, Kunstkatern, recensie
Zieke Zappa laat nu anderen voor zich zwoegen
Het is een triest ogende Zappa die je aankijkt vanaf zijn
nieuwe cd, The Yellow Shark. Frank Zappa, niet lang geleden
nog een onvermoeibare intercontinentale allesdoener, is in
een paar jaar tijd veranderd in een ingevallen, vergrijsde
opa van nog geen 53. Van prostaatkanker hoef je niet dood te
gaan, maar Zappa moet er jaren mee hebben rondgelopen voor
vroeg in 1990 ontdekt werd wat hem eigenlijk scheelde.
Ziek of niet, hij blijft een onverbeterlijke workaholic.
Optreden doet hij al sinds 1988 niet meer. Hij compileert.
En hij componeert. In de afgelopen vijf jaar heeft hij een
stuk of tien (merendeels dubbel-)cd's uitgebracht, alle
samengesteld uit zijn immense bandenarchief. En dankzij
zijn muziekcomputer kan hij eindelijk de muziek realiseren
waarvan op zijn lp's uit de jaren zestig al eerste proefjes
opduiken: bizarre stukken, half-instrumentaal, half-elektronisch
van textuur, vol kronkelige, springerige lijnen en weerbarstige,
maar elastische ritmes.
In de afgelopen kwart eeuw is Zappa in velerlei gedaanten
befaamd geworden. Maar gezien de recente beelden houdt hij
zelfs zijn eeuwige Mefistosnorbaard niet langer bij. De
gitaarvirtuoos doet er nu het zwijgen toe. De aanstootgevende
satiricus mag graag nog een plaagstootje uitdelen. Het is
de serieus te nemen componist, de erfgenaam van Varèse,
Webern en Stravinsky, van meet af
aan de hoofdbewoner van Zappa's ziel, die nu het pleit gewonnen heeft.
Alle ellende ten spijt heeft Zappa de - verdiende - meevaller
dat hij er niet meer zelf voor hoeft te zorgen dat zijn muziek
wordt uitgevoerd. Van heinde en verre komen muzikanten bij
hem voorspelen. Ook The Yellow Shark is zo begonnen. Het
Duitse Ensemble Modern - te vergelijken met het Nederlandse Asko
Ensemble - wist Zappa's goedkeuring in de wacht te slepen en werkte
onder zijn leiding aan een programma van oud en nieuw werk. Dat
beleefde, onder de naam The Yellow Shark, vorig jaar een zevental
uitvoeringen in Müinchen, Berlijn en Wenen, geleid door de vaste chef
Peter Rundel, en met de componist als gastdirigent.
[Hier is door de redactie zomaar wat geschrapt, zodat niet duidelijk is dat de volgende
alinea gaat over de cd Zappa's Universe:]
Het is een aardige plaat, vooral omdat de veertien tracks
tot het betere, niet al te makkelijke Zappa-werk horen.
Vergeleken met wat we van Zappa zelf gewend zijn is zowel
opnamekwaliteit als montage matig, maar de uitvoeringen zijn
merendeels perfect. Zelfs de imitatie van Zappa's meltdown-voordracht
(een soort Sprechgesang) laat niets te wensen over,
zodat er eigenlijk veel te wensen overblijft, want zulke
volmaakte replica's voegen weinig toe aan Zappa's eigen versies.
Veel leuker is een tien minuten durende Zappa-medley van
het Amerikaanse Meridian Arts Ensemble, te beluisteren op
een bij het Nederlandse label Channel Crossings (een aparte
reeks van Channel Classics) verschenen cd. De overige muziek
op de plaat (veel tegen de jazz aanleunende composities,
maar ook een bewerking van Hendrix' Purple Haze)
is erg wisselvallig, maar de vijf koperblazers van Meridian
zijn grandioos, zowel binnen als buiten de bocht.
Maar The Yellow Shark spant in alle opzichten de kroon en
werpt zelfs verrassend nieuw licht op Zappa de componist. De
cd is samengesteld uit verschillende concerten, maar zo
geraffineerd gemonteerd dat hij klinkt als een vrijwel naadloos
live-optreden, compleet met de muzikale en theatrale grappen
waarmee Zappa het odium van al te ernstige aandacht verdreef.
Het programma is bijna compleet. Wie destijds een bandje heeft
gemaakt van de radio-uitzending heeft twee stukken meer dan er
nu op de cd staan.
De cd bevat maar liefst elf nooit eerder op de plaat
verschenen Zappa-composities. Ouder werk als Dog Breath en
Uncle Meat krijgt in nieuwe bewerkingen des te meer kraak en
smaak. Het Ensemble Modern levert uitsluitend hoogstandjes,
maar spant de kroon met instrumentale versies van oorspronkelijk
op de Synclavier-computer gemaakte, nagenoeg onspeelbare stukken.
Het wonderlijke aan Zappa's 'serieuze' muziek is dat ze
even moeilijk in een hokje te plaatsen is als zijn andere
werk, maar dat hij desondanks op alles wat hij maakt zijn
vingerafdrukken achterlaat. Structuur is niet het sterkste
punt van zijn stukken. In dat opzicht ligt zijn kracht
eerder in de collage dan in het gesloten circuit van de
afgeronde vorm.
Het maakt een stuk als Outrage at Valdez, waarin de
eigenaardige raga-achtige melodie verraadt dat de componist van huis
uit gitarist is, niet minder avontuurlijk. En met vijf
serieel getinte vingeroefeningen voor blaas- en voor
strijkkwintet laat Zappa horen dat hij zelfs aan een idioom
dat in modernemuziekkringen voor passé doorgaat nog wel iets
nieuws heeft toe te voegen. Timing en helderheid om maar wat te noemen.
Onnavolgbaar zijn de stukken waarin Zappa zich op het
kruispunt van idiomen beweegt, zoals het (briljant gespeelde)
pianoduet Ruth is sleeping, een verstrengeling van Boulez,
Bach en jazz-pianistiek, of het ensemblestuk Get Whitey
(waaraan in de eerste versie uitsluitend de 'witte toetsen'
te pas kwamen), waarin tempo en toonhoogte de eigenschappen
van een slangemens krijgen. The Yellow Shark is een onmisbare
aanvulling op het Zappa-oeuvre, al zou de cd voor liefhebbers
van Titties & beer of Penis Dimension wel eens wat tegen kunnen vallen.
Ook aan boeken over Zappa is geen gebrek. Mother! The Frank
Zappa Story is een solide, tot dit jaar bijgewerkte versie
van Michael Grays uit 1985 stammende biografie. Voorts heeft een
zich slechts van het pseudoniem
Miles bedienende Zappa-documentator twee bundels bijeengelezen. Frank
Zappa in his own words is geheel bijeengeknipt uit vijfentwintig
jaar interviews, maar omdat het Zappa's woorden zijn zeer leesbaar.
Voor Frank Zappa - a visual documentary heeft Miles alle informatie
uit de cd-boekjes overgeschreven, een chronologische lijst van feiten
en optredens samengesteld en deze droge kost opgesierd met fraaie
foto's. Een aardig naslagwerk, maar niet geheel betrouwbaar, want
dat Zappa in mei 1991 als gastspreker optrad bij een grote muziekbeurs
in Amsterdam is beslist onjuist.
Zappa: The Yellow Shark. Ensemble Modern o.l.v. Peter Rundel en Frank Zappa. Barking Pumpkin Records CDZAP 57.
Zappa's Universe - a celebration of 25 years of Frank Zappa's music. Verve 513 575-2.
Meridian Arts Ensemble: Smart went crazy. Channel Crossings CCS 4192.
Boeken:
Michael Gray: Mother! The Frank Zappa Story.
Plexus Publishing, f 40,50.
Miles: Frank Zappa In his own words. Omnibus Press, f 32,-.
Miles - Frank Zappa: a visual documentary.
Omnibus Press. f 28,25.
Link: Alle stukken over FZ op deze site op 1 webpagina
© Frits van der Waa 2006
