Home
Vertalingen
Stukken
Strips
Genealogie
CV
Links
Zoek

de Volkskrant van 16-12-1994, Pagina 11, Kunst, recensie

Op eigen kompas van noot naar noot
Cd's van Boerman, Torstensson De Vries bewijzen niveau van nieuwe Nederlandse muziek

JE ZOU BIJNA gaan denken dat er geld mee te verdienen valt, zoveel cd's met Nederlandse muziek worden er tegenwoordig uitgebracht. Naast de twee promotielabels Donemus en NM Classics zijn er nog tal van andere cd-producenten die de markt bestoken met nieuwe muziek van eigen bodem. En zelfs in het buitenland neemt de belangstelling voor Nederlandse muziek toe.

Zo heeft het Engelse Olympia-label Willem Pijper ontdekt, ongetwijfeld dank zij het Schönberg Kwartet, dat een markant, maar fijnzinnig pleidooi houdt voor diens vijf strijkkwartetten. Met recht en reden heeft Olympia de cd ondergebracht in zijn Explorer-serie: de geest die uit deze strijkkwartetten spreekt - van het eerste, een onmiskenbaar jeugdwerk uit 1920, tot en met het laatste, onvoltooide kwartet uit 1946 - is die van een zoeker.

Die verkenningsdrift, en de opvallend behendige omgang met de klank van het strijkkwartet, maken opnieuw hoorbaar waarom Pijper jarenlang als de grootste Nederlandse componist is beschouwd. Los van die context vallen ook deze stukken na de eerste prikkelingen zoals gebruikelijk wat tegen en treedt er een zekere grauwheid in. Maar Pijper heeft zijn kwaliteiten - historisch zowel als muzikaal - en die maken deze cd tot een verdiend klankdocument.

Minstens zo verdiend is de langverbeide cd met drie elektronische werken van Jan Boerman, die NM Classics heeft uitgebracht. De grootste teleurstelling is het ontbreken van de vermelding Vol.1, want het oeuvre van de nu 71-jarige componist is even bescheiden als zijn muziek indrukwekkend is, en het is al jaren tijd voor een complete Boerman-editie. Deze uit voltages geschapen werelden zijn weids en fantasmagorisch, vulkanisch en betoverend, en bovenal: bewoonbaar. Vergeleken met Boermans al twee maal op lp verschenen Compositie 1972, een werk dat zelfs de meest in het verleden verschanste toehoorders nog de oren zou openen voor de elektronica, zijn de drie stukken op deze plaat wat somberder en esoterischer van karakter.

Donemus maakt de laatste jaren flink werk van zijn serie Composers' Voice Highlights - een overigens zeer onbesuisd gekozen titel, want nu kunnen alleen nog dode componisten in een andere categorie worden ondergebracht zonder iemand voor het hoofd te stoten. De meest recente release, een cd met werk van Klas Torstensson, biedt de oprukkende leegte van de noemer Highlights gelukkig een furieus tegenwicht. Torstensson schrijft maximale muziek, waarin kolkende, klankmassa's voortdurend versplinteren in een vrijwel vruchteloze zoektocht naar de weg van de minste weerstand. In het grote orkestwerk Stick on Stick worden de details in het parcours enigszins gemaskeerd door de onmogelijkheid om een enorm, overigens grandioos presterend orkest zonder kleerscheuren door de partituur te wringen, laat staan door twee speakers.

In Urban Songs zijn de facetten in alle opzichten - compositie, uitvoering, registratie - scherper geslepen. Met behulp van de computer ontgint Torstensson onbekende grensgebieden tussen de stem van Charlotte Riedijk, elektronische en instrumentale klanken. Tussen die twee omvangrijke oorvegen doet Urban Solo, de sopraansolo-variant van Urban Songs, onverwacht introvert en breekbaar aan.

De microscopische, nog veel ijlere speeldoos-variant Urban Extra is onlangs door Eigen Wijs, het label van de VPRO, uitgebracht op de cd Music Box, samen met 31 andere nauwelijks waar te nemen, maar onmisbare voetnoten bij componistenoeuvres.

Ik had wel eens willen horen wat Klaas de Vries en Geert van Keulen, van wie eveneens cd's zijn verschenen bij Donemus, voor zo'n speeldoosje bedacht zouden hebben, want tegengestelder naturen zijn nauwelijks denkbaar. Van Keulens muziek is aangekleed, die van De Vries uitgekleed. Van Keulen graaft zich in in harmonieën, De Vries hakt zijn tonen uit, als inscripties.

Van Keulens Tympan en Armonia zijn bijna wellustige exploraties op het gebied van samenklank en klankkleur. Naast de glorieuze uitvoeringen door het Concertgebouworkest onder Chailly steken de twee oudere opnamen van Scena en het Vioolconcert ietwat bleekjes af.

De muziek van De Vries heeft - mij althans - meer te zeggen. Het drietal werken op deze cd heet een trilogie te vormen, maar de exuberante, quasi-primitieve sopraanstemmen in Diafonia, la Creación, dat ik ondanks de manifeste verschillen niet kan beluisteren zonder herinnerd te worden aan Steve Reichs Tehillim, lijken vrijwel los te staan van de twee andere, nauwer verwante instrumentale stukken. Hier vecht De Vries zich volstrekt op eigen kompas van noot naar noot. Vooral de priemende, naar eenstemmigheid neigende kaalte van . . .Sub nocte per umbras. . . is indrukwekkend, maar krijgt juist door de oplaaiende blazers in De profundis een nog veel grotere diepgang.

Bij al deze cd's zijn zowel de uitvoeringen als de opnamen van een kwaliteit die nog eens lijkt te bevestigen hoe goed het in Nederland gaat met de nieuwe muziek. Dat die ontwikkeling op deze manier voor later wordt vastgelegd is uiteraard heel belangrijk - want op de hitlijsten zal men deze platen niet gauw aantreffen.

Jan Boerman: Electronic Music. NM Classics 92032.
Willem Pijper: Five String Quartets. Schönberg Kwartet. Olympia OCD 457.
Geert van Keulen: Tympan, Armonia, Scena, Vioolconcert. Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Ricardo Chailly, Groot Omroepkoor en Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. David Porcelijn, Vera Beths en Omroeporkest o.l.v. Geert van Keulen. Donemus CV33.
Klaas de Vries: Diafonia, Sub nocte per umbras, De Profundis. Gerrie de Vries, Reina Boelens en Asko Ensemble o.l.v. David Porcelijn, Schönberg Ensemble o.l.v. Reinbert de Leeuw, harmonieorkest van het Rotterdams Conservatorium o.l.v. Arie van Beek. Donemus CV34.
Klas Torstensson: Stick on Stick, Urban Solo, Urban Songs. Radio Symfonie Orkest o.l.v. Zolt·n Peskó, Charlotte Riedijk, Asko Ensemble o.l.v. Stefan Asbury. Donemus CV32.
Music Box, 32 composities voor muziekdoos. Eigen Wijs 9413.


© Frits van der Waa 2006