de Volkskrant van 02-01-1996, Pagina 14, Kunst, recensie
Mauricio Kagel's wereld is bizar en wonderlijk
Werken van Mauricio Kagel, door het Schönberg Ensemble o.l.v.
Mauricio Kagel. Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht. Herhaling: Den Haag (2/1).
Het Nederlands Blazers Ensemble zoekt het voor zijn nieuwjaarsmatinee tussen
Zaandam en Zaïre, het Schönberg Ensemble omspant met evenveel gemak
de hele wereld aan de hand van het werk van één enkele
componist. Onder leiding van die ene componist, Mauricio Kagel, doorkruist
het een gebied dat reikt van het Vaticaan tot de Stille Zuidzee, en bedient
zich daarbij van de meest uiteenlopende gereedschappen, van kokosnoten en
snorrebotten tot notenkrakers en klompen. Maar waag het niet te denken dat je
vaste grond onder de voeten hebt, want voor je het weet laat Kagel zijn
klompendragende slagwerker de flamenco dansen.
De wonderlijke wereld van Kagel vertoont orde, dat zeker, maar het is een
orde die eerder berust op gemeenschappelijke kenmerken dan op samenhang. De
overeenkomst tussen klompen en flamenco bestaat uit 'voeten', zoals de
overeenkomst tussen de klompen, de notenkrakers en alle andere instrumenten
in Dressur bestaat uit 'hout'. De bizarre, maar dwingende logica in Kagels
muziek doet menigmaal denken aan die van het Opperlands. Daar hoort ook bij
dat hij soms vervalt tot pure rederijkerij.
Toch schuilt er maar al te vaak een diepzinnig addertje onder de schijnbaar
van toevallige verbanden aan elkaar hangende oppervlakte. Dressur is zowel
een muzikaal circusoptreden voor drie slagwerkers als een zinnebeeld van de
discipline en de strijd om dominantie die bij elke muziekuitvoering een rol
spelen. Het samenraapsel van krantenberichten waarop ...den 24.xii.1931 is
gebaseerd, vestigt niet zozeer de nadruk op de gebeurtenissen die zich op die
ene dag voordeden (waaronder de geboorte van de componist), maar levert
eerder een fragmentarisch spiegelbeeld van dat hele tijdsgewricht op -
waaraan we onze eigen tijd helaas maar al te makkelijk kunnen spiegelen.
Wat Kagel hier bij monde van zanger Lieuwe Visser debiteert heeft niets meer
te maken met het amusante kinderprogramma waarin je je bij Dressur nog zou
kunnen wanen. Zelfs de muziek heeft, ondanks de schitterend militaristische
vignetten van Japan en Duitsland en het verlossend klokgebeier aan het slot,
bij vlagen iets van een chromatisch drijfzand, waarin ook de componist bijna
ten onder lijkt te gaan. Dat hij in zijn rol van dirigent het hoofd koel
hield en het Schönberg Ensemble tot buitengewone prestaties wist te
bewegen behoeft hier nauwelijks betoog.
De meest recente en tevens kortste compositie van het programma,
Südwesten uit 1992/93, is uitgesproken zonnig van karakter. Kagel maakt
hier per salonorkest een geheel uit eigen duim gezogen reis van Mexico naar
Nieuw Zeeland. Met mist op zee, een storm, klanken vol exotische weemoed en
subtiele verwijzingen naar de 'oriÎntaalse' muziekjes uit de Franse
muziek van rond de eeuwwisseling is het een waar pleziertochtje. En al die
los uit de mouw geschudde evocaties zijn overgoten met een gloed van dusdanig
versmolten klanken dat zelfs de scheutjes water die in een blikken teil
gegoten moeten worden eerder een muzikale dan een illustratieve betekenis
krijgen.
© Frits van der Waa 2006
