de Volkskrant van 13-06-2000, Pagina 10, Kunst, Recensie
Geest Zappa schuilt in vloerbedekking
Greggery Peccary & Other Persuasions, door het Ensemble Modern o.l.v. Peter Eötvös. 10 juni, Concertgebouw, Amsterdam; A Tribute to Frank Zappa, door het Metropole Orkest o.l.v. Dick Bakker en Bruce Fowler. 10 juni, Paradiso, Amsterdam. Radio 4: nader te bepalen maandagavond in december.
Twintig jaar nadat de onderhandelingen tussen het Holland Festival en componerend rockgenie Frank Zappa in het slop liepen en het beoogde orkestproject werd afgeblazen, is een keerpunt in de muziekgeschiedenis bereikt. Het Holland Festival 2000 brengt Frank Zappa, en dat niet uitgevoerd door één, niet door twee, maar door drie orkesten. Buiten medeweten van de componist, want die is al ruim zes jaar niet meer onder ons.
Het succes was verzekerd (en zou dat indertijd ook geweest zijn), want Nederland heeft altijd een groot contingent Zappioten gekend. 'The secret word for tonight is vloerbedekking', proclameerde trombonist en gewezen Zappa-musicus Bruce Fowler tijdens het concert van het Metropole Orkest in Paradiso. Het gejuich wees erop dat het publiek de conceptual continuity-link wist te leggen: het gebootlegde optreden van november 1971, Ahoy, Rotterdam, waar de Mothers of Invention 'in Dutch' zongen: Geef mij wat vloerbedekking onder deze vette, zwevende sofa.
Het concert had alles van een thuiswedstrijd, vooral toen het orkest in een geleide improvisatie à la Zappa een paar flarden Hup, Holland Hup ten beste gaf. Maar desondanks was al vanaf de eerste triomfantelijke noten van de fanfare Regyptian Strut merkbaar dat de geest van Zappa vaardig was over dirigent Dick Bakker en zijn discipelen.
Het was een programma met vintage Zappa: muziek uit de vroege jaren zeventig, een periode waarin Zappa elementen uit jazz en bigband-muziek in zijn toch al veelzijdig idioom incorporeerde. Vanzelfsprekend speelde improvisatie daarbij een grote rol, en op dat punt lieten de musici van het Metropole Orkest (voorop gitarist Peter Tiehuis als Zappa-stand-in, compleet met wah-wah-pedaal) zich niet onbetuigd. Maar ook complexe, grotendeels uitgeschreven stukken als Echidna's Arf of RDNZL kregen een vertolking die stond als een huis.
In het Concertgebouw had het Ensemble Modern die middag wat meer moeite om de kartelige melodielijnen niet te laten overwoekeren door een bij vlagen zwaar aangezette ritmesectie. De akoestiek van de Grote Zaal, al niet erg geschikt voor de kristallijnen notenregens van veel hedendaagse muziek, is voor versterkte muziek in één woord fnuikend. Niettemin leverde het ensemble regelrechte topprestaties, in een programma dat reikte van 'klassieke' kamermuziek tot het krankzinnige, uit velerlei vaatjes tappende hoorspel The adventures of Greggery Peccary. De twee zangers, Omar Ebrahim en David Moss, verbaasden door hun vrijwel perfecte imitatie van de vervormde 'tekenfilm-stemmetjes' die in de plaatversie verwerkt zijn.
Van eenzelfde orde waren de instrumentaties van enkele stukken die Zappa in de jaren '80 en '90 met het Synclavier realiseerde. Door zo'n muziekcomputer te gebruiken was hij bevrijd van de beperkingen van het traditionele notenschrift en instrumentarium, dus het is eigenlijk een paradoxale onderneming om dergelijke muziek live uit te voeren. Maar de kronkelige slierten en elektronische klankkleuren stelden het Ensemble Modern niet voor problemen (en voor de lastigste gevallen kon men terugvallen op samplers). In meer orthodox bezette stukken als Envelopes lieten de strijkers van het gezelschap bovendien horen dat Zappa's toepassing van violen bij lange na niet zo problematisch is als sommige van zijn platen doen vermoeden. Het heeft kennelijk eerder te maken met de kwaliteit van de violisten. Dirigent Peter Eötvös, die bij wijlen flink stond te swingen, trakteerde als toegift op Peaches and Regalia, gevolgd door het inmiddels ook tot evergreen uitgegroeide G-Spot Tornado.
Met deze twee gedenkwaardige concerten begint zich iets van een uitvoeringspraktijk af te tekenen. Het probleem - en de verdienste - van zijn muziek is dat die niet onder één hoedje te vangen is. Zoals Zappa-chroniqueur Greg Russo het formuleert: 'Zappa week in zoverre af van de meeste andere musici dat hij zijn toehoorders aan het denken zette over dat waar ze naar luisterden'.
Dat is niet de slechtste eigenschap voor een muzikant.
Link: Alle stukken over FZ op deze site op 1 webpagina
© Frits van der Waa 2006
