de Volkskrant van 21-11-2002, Pagina K18, Kunst Katern, Recensie
Machaut-monument
Guillaume de Machaut - Les Motets, door Ensemble Musica Nova. Zig Zag Territoires.
Een van de wonderlijkste en meest verfijnde muzikale vormen van de Middeleeuwen en Renaissance is het motet - een genre dat in zijn vroegste vorm een volstrekt andere gedaante had dan bij Bach of Distler.
Hoe verzint iemand het: een stuk met drie of vier nagenoeg onafhankelijke stemmen die elk een andere tekst zingen, soms zelfs in verschillende talen, en dat alles dan ook nog geregeerd door vast terugkerende ritmische en melodische patronen, die bovendien niet dezelfde lengte hebben, zodat elke herhaling toch weer een andere gestalte krijgt.
De middeleeuwse grootmeester Guillaume de Machaut (±1300-1377) wist er alleszins toegankelijke muziek van te maken. Machaut, tevens befaamd als dichter, was de Beethoven van de veertiende eeuw, een man die de muziek herdefinieerde - niet alleen in zijn magistrale Mis en zijn chansons (van een heel ander kaliber, maar niet minder pakkend dan die van Jacques Brel), maar ook in de 23 motetten die van hem bewaard zijn gebleven.
Deze collectie motetten vormt een Borgesiaanse Aleph: één enkel punt waarin alle aspecten van Machauts kunst, plus alles wat daaraan voorafging, samenkomen. Sommige ervan zijn religieus, andere juist wereldlijk van karakter, maar vaker nog gaan die twee aspecten samen: hoofse liefde en Maria-devotie zijn twee kanten van dezelfde medaille. Tegelijkertijd ziet Machaut er geen been in diezelfde hoofse liefdespoëzie te combineren met een bestaande rondeau-melodie op de Blijf-van-mijn-lijf-tekst Pourquoi me bat mes maris.
Het Franse ensemble Musica Nova heeft zijn tanden gezet in dit repertoire, en doet dat op een werkelijk voorbeeldige manier. Van middeleeuwse muziek is niet vastgelegd hoe ze werd uitgevoerd (waarschijnlijk omdat dat aan de uitvoerders werd overgelaten), maar waar de meeste oude muziek-ensembles één optie kiezen en daaraan vasthouden, laat Musica Nova juist de verschillende mogelijkheden horen: van puur vocale versies tot instrumentale varianten met bijbehorende versieringen, en alles wat daartussenin ligt. Zo is de resulterende dubbel-cd een waar Machaut-monument, compleet met diverse 'alternatieve' versies van een en hetzelfde motet, waarin tekst en muziek van verschillende kanten belicht worden.
Het is een prachtig uitgevoerd album, met uitvoerige achtergrondtoelichtingen en een tekstboek in oud- en nieuw-Frans plus Engelse vertalingen. Het enige minpunt is dat de nummering op de cd's en in het boekje van elkaar afwijken, wat de luisteraar op een boel bladerwerk komt te staan.
Songs of Angels: muziek van Gautier de Coincy, door het New London Consort o.l.v. Philip Pickett. Decca.
Philip Pickett is evenzeer een musicus voor wie muzikaliteit en vrije interpretatie zwaarder tellen dan musicologische dogma's. Niettemin is zijn registratie van een achttal aan Maria gewijde liederen, omstreeks 1200 genoteerd door Gautier de Coincy, een beetje eendimensonaal. Dat ligt eerder aan de muziek zelf dan aan de musici van Picketts New London Consort, die met behulp van tussenspelen en afwisseling in textuur de niet al te geraffineerde noten van De Coincy een rituele dwang weten op te leggen.
Virgen de Atocha: Cantigas de Santa Maria, door Musica Antigua o.l.v. Eduardo Paniagua. Pneuma.
De cd Virgen de Atocha, waarop het Spaanse ensemble Musica Antigua een aantal Cantigas de Santa Maria uit de collectie van de dertiende-eeuwse heerser Alfonso X 'De Wijze' heeft vastgelegd, blinkt uit door een gebrek aan toelichtingen. Maar de muziek spreekt voor zich. Musica Antigua heeft oog én oor voor de Arabische invloeden die zich in de Spaanse muziek hebben doen gelden, en heeft het slagwerk dan ook niet toebedeeld aan een zanger die toevallig niets te doen had, maar aan een expert op het gebied van instrumenten als de darabuka, de tar, de dunbek en de atabal.
Dat resulteert in een geraffineerd mengsel van Noord-Afrikaanse en Europese timbres, dat nog aansprekelijker wordt doordat de zangers hoorbaar weten waarover ze zingen.
© Frits van der Waa 2006
