de Volkskrant van 22-05-2003, Pagina K13, Kunst katern, Recensie
Hoorbare Hitte
Een akoestisch kleurboek
'Het geluidenboek' - kruising tussen een softwarepakket en een echt boek - nodigt de lezer uit verhalen te illustreren met bijpassende geluiden. En dat is soms nog niet makkelijk. Zo heeft een verhaal 'al het water van de wereld' als hoofdpersoon. Verzin er maar wat bij.
Er zitten vier boeren in en één scheet, want niets is zo leuk als onsmakelijke geluiden. En natuurlijk mogen ook die niet ontbreken in de omvangrijke collectie klanken die Het Geluidenboek bevat. Meer dan vijfhonderd verschillende geluiden zitten erin: de verzameling reikt van dieren, wind, regen, auto's en talloze mensengeluiden tot griezelklanken en abstracte elektronische tinkeltjes met namen als 'zonnestraal 1'.
Het geluidenboek is geen boek, maar een softwarepakket dat bestaat uit twee cd's en een koptelefoon-annex-microfoon. En toch is het weer wel een boek, want het bevat verhalen, en je kunt zelfs de bladzijden omslaan. Wat bijzonder is aan dit computerprogramma, is dat het de lezer uitnodigt om de verhalen te illustreren met toepasselijke geluiden, en zo een eigen hoorspel of zelfs een muzikale compositie te maken. Het is als het ware een akoestisch kleurboek.
Dit educatieve programma, dat bedoeld is voor kinderen van zes tot twaalf jaar, is ontwikkeld door het Amsterdamse Centrum voor Elektronische Muziek en de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht.
Voor het schrijven van de verhalen zijn verschillende bekende kinderboekenschrijvers in de arm genomen, zoals Wouter Klootwijk, Sjoerd Kuyper en Dolf Verroen. Niet zo'n makkelijke opdracht: de verhalen mochten niet te lang zijn, en moesten natuurlijk uitnodigen om er toepasselijke geluiden bij te vinden.
Het aardige is dat de twintig verhalen dat op de meest uiteenlopende manieren doen. Voor de beginners en voor jonge kinderen zitten er een paar heel simpele bij, met veel letterlijke beschrijvingen van dikwijls alledaagse omgevingsgeluiden. Maar er zijn er ook bij die een groter beroep op de eigen fantasie doen. Zo heeft het laatste verhaal, Watergeluid van Mary Holthuis al het water van de wereld als hoofdpersoon, terwijl het verhaal Karel van Esther Ey opent met de zin 'Het was zo heet dat je de hitte kon horen.' Verzin er maar wat bij.
Onder de 'gedrukte' tekst van het verhaal staan vier lege klanksporen, waar de gekozen geluiden naar toe gesleept kunnen worden. Als ruggensteuntje is bij elk verhaal al een selectie met geschikte geluiden bijgeleverd, zodat je als gebruiker niet de hele catalogus door hoeft te zoeken. Vanzelfsprekend kan de zelfgemaakte soundtrack worden aangevuld met een bijgeleverde voorgelezen versie van het verhaal, maar het is natuurlijk veel spannender om de zelfgemaakte compositie af te spelen zónder dat er iemand bij vertelt.
Daarbij hebben de makers het niet gelaten, want het ging ze allereerst om het bevorderen van de eigen creativiteit. De componist in spe kan alle kanten op. Zo is er een virtueel schaartje bijgeleverd, om geluiden in stukken te knippen of in te korten. Ook is er een opnamestudio, om zelf geluiden op te nemen, wat met de aan de koptelefoon bevestigde microfoon heel makkelijk gaat. Maar de mooiste faciliteit van Het Geluidenboek is het Laboratorium, dat de mogelijkheid biedt om de klanken te vergalmen, te filteren, hoger en lager te maken en zelfs achterstevoren af te spelen.
Behalve de twintig kant-en-klare vertellingen bevat het programma ook een leeg 'boek' waarin de gebruiker zelfverzonnen verhalen kan noteren en illustreren.
Mede dankzij de speelse vormgeving is Het Geluidenboek een prachtig stuk interactief speelgoed, dat terecht bekroond is met de Prins Bernhard Cultuurprijs Nieuwe Media. Desondanks is het bedieningsgemak niet helemaal volmaakt: zo zijn er voor het afdrukken van de verhalen wat meer kunstgrepen nodig dan de gemiddelde basisschoolleerling paraat heeft, en bij het verplaatsen van een geluid naar een eerdere bladzijde rijst het probleem dat een computer maar één muis heeft: het was wel handig geweest als er een plekje was ingeruimd om een geluid in zo'n geval even 'neer te leggen'.
Verder is het de vraag of de huidige zap-generatie wel het geduld kan opbrengen om echt mooie, min of meer uitgebalanceerde geluidscomposities te maken. Want het aan en over elkaar plakken van geluiden mag dan nog zo makkelijk zijn, voor je het weet wordt het een complete warboel.
Als proefneming maakten we een klankomgeving bij het kortste verhaal van het boek, Anders van Jet van Boxtel, waarin verhaald wordt hoe het jongetje Anders luistert naar de geluiden in en om zijn huis: de regen op het dak, een stofzuiger, een bromvlieg, een langskomend vliegtuig enzovoort. Het verhaal is om te beginnen al zo compact dat het onontkoombaar is de benodigde geluiden in te korten of in elkaar over te laten vloeien.
En vlak voor het eind duikt er een slim ingebouwd probleem op. Anders hoort namelijk een strijkkwartet op de radio. Laat dat nou nergens te vinden zijn, niet alleen niet in de boekenlegger met toepasselijke effecten, maar zelfs niet in de complete klankenbibliotheek. Dus naar dat geluid moet je zelf op zoek - en dat is natuurlijk precies de bedoeling.
Het Geluidenboek. Cd-rom. Bruna Multimedia. Ä 24,95. www.awbruna.nl/geluidenboek
© Frits van der Waa 2006
