de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 1 juni 2006 (pagina K12)
Reisgezelschap met 'een ellendige reputatie'
Conflicten? Verstoorde verhoudingen? In En route worden oneffenheden in de geschiedenis van Opera
Forum, de voorloper van de Nationale Reisopera, met de mantel der beleefdheid bedekt.
Als het over recente gebeurtenissen gaat, is geschiedschrijving nog lastiger dan het van zichzelf al is.
In dat opzicht is En Route, het boek waarin de opkomst en ondergang van Opera Forum beschreven
worden, misschien te vroeg verschenen. De opheffing van Forum, in 1993, is bij de betrokkenen nog maar
nauwelijks bezonken. Dat moet wel de oorzaak zijn van de wat besmuikte manier waarop de laatste tien
jaar van het gezelschap hier zijn geboekstaafd. De conflicten worden met de mantel der beleefdheid
bedekt, en dat er aan de voorstellingen van Opera Forum in die periode praktisch altijd een schroefje
los zat, staat in deze annalen niet vermeld.
Tegelijkertijd was het hoog tijd voor zošn boek. Want van de gedrevenen die Opera Forum in 1955
oprichtten, is niemand meer in leven. Enkele getrouwen komen hier nog aan het woord, zoals sopraan Anneke
van der Graaf en koordirecteur Hans van den Hombergh. Hun levendige beschrijvingen, opgetekend door
Herman Haverkate, maken meer dan de bijdragen van de overige auteurs navoelbaar hoe bijzonder Forum in de
begintijd was. Forum, gevestigd in Enschede, was de voorganger van de huidige Nationale Reisopera. De
organisatie was het geesteskind van de Duitse dirigent Paul Pella en de Nederlander Chris Burgers. Willem
Bruls, de samensteller van En route, wijdt een heel hoofdstuk aan de bevlogen Pella, die tien jaar
na de oprichting overleed. Zijn opvolger werd de Duitse dirigent Gustav Fülleborn, bijgenaamd de
'Schwarzwald-Karajan', die bijna twintig jaar aan het roer bleef, tot 1982. Dat Fülleborn zelfs nu
nog iedere medewerking aan dit boek heeft geweigerd, wijst erop hoe ernstig verstoord de interne
verhoudingen tegen die tijd waren. Het boek maakt er niet te veel woorden aan vuil.
Wel wijzen de auteurs op de moeilijke financiële positie waar Forum aldoor onder gebukt ging. 'Te
veel om te sterven, te weinig om te leven', volgens August Haltmayer, de laatste artistiek leider. Verder
moest Forum het streven naar vernieuwing en een hoger niveau voortdurend bijstellen om te voldoen aan de
ronduit conservatieve smaak in de noordelijke en oostelijke provinciesteden waar het reisgezelschap
speelde. Na de jaren zestig kwam daar nog cultuurpolitieke tegenwind bij. Het eigen orkest, dat in 1964
juist ten behoeve van Forum in het leven geroepen was, moest fuseren met het Overijssels Philharmonisch
Orkest. Zo werd Forum vanaf 1983 Forum Filharmonisch. Het hielp allemaal weinig, temeer daar Twente voor
de Haagse politiek te ver van het bed lag. Forum kampte met een 'imagoprobleem', en volgens topambtenaar
Riezenkamp zelfs met een 'ellendige reputatie'.
In 1993 werd Forum Filharmonisch opgevolgd door de Nationale Reisopera. Het afgeslankte orkest ging
verder als Orkest van het Oosten. Waarmee ironisch genoeg, na veertig jaar overheidsgemorrel, de situatie
weer nagenoeg dezelfde was als die van 1955.
En route bevat, ondanks de neiging de zon te veel in het water te zien schijnen, veel
lezenswaardigs. Wel doet zich tijdens het lezen meer dan eens de behoefte gevoelen aan een boek waarin
het Nederlandse operalandschap van na de oorlog compleet in kaart wordt gebracht. De belangrijke rol die
Forum gespeeld heeft, kan daar niet los van gezien worden, en juist daarom is deze geschiedenis in wezen
slechts een deel van een groter verhaal.
Willem Bruls (red.): En route; de geschiedenis van Opera Forum/Forum Filharmonisch. De Walburg Pers. ISBN 90.5730.404.x. 160 pp. € 34,50
© Frits van der Waa 2006
