de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 31 mei 2013
Oorlog en doodsdrift in Operadagen
Songs of War, door Muziektheater Transparant, B'Rock en I Solisti del Vento o.l.v. Heiner Goebbels, Marot Strindlund en Wim Maeseele. 28 mei, Luxor, Rotterdam.
Janacek door Théâtre des Bouffes du Nord o.l.v. André Engel en Irne Kudela. 29 mei, Schouwburg, Rotterdam.
'Als er oorlog is zijn de jaren langer, dat wil zeggen, de dagen zijn langer, de maanden zijn langer, maar de weken zijn korter. Dat is oorlog.' Van zulke paradoxale, wrange humoristische observaties wemelt het in de oorlogsmemoires van schrijfster Gertrude Stein. De Duitse componist en theatermaker Heiner Goebbels zag daar een voorstelling in, die dinsdag tijdens de Rotterdamse Operadagen werd uitgevoerd in het Luxor Theater.
In Songs of War I've Seen, een productie van het Belgische Muziektheater Transparant, worden Steins teksten voorgelezen door de musici zelf, wat heel goed werkt: de voordracht is ongekunsteld en de timing is perfect. Daaronder heeft Goebbels een laag gelegd van uiteenlopende muziek met een ongewone klankkarakteristiek. Goebbels is een behendige en fantasierijke componist. Schurende synthetische klanken, jazzy riffs en wonderlijke Purcell-achtige barokcitaten passeren de revue. De licht surrealistische woorden van Stein, waarin te midden van het alledaagse ongerief doorschemert hoe ontredderend een oorlog kan zijn, houden de boel bij elkaar, maar op den duur wordt het stramien erg voorspelbaar. Het stuk duurt een uur, maar had net zo goed de helft korter kunnen zijn.
Dan was Monteverdi's Il Combattimento di Tancredi en Clorinda, waarmee de voorstelling was uitgebreid tot een double bill, heel wat kernachtiger. Het oude verhaal over twee geharnaste geliefden die zonder te beseffen wie ze voor zich hebben elkaar in de pan hakken, kreeg met recente video-opnamen uit oorlogsgebieden een grote actualiteit. Aan de fraaie voordracht van Dietrich Henschel werd jammer genoeg afbreuk gedaan door een in het honderd lopende boventiteling.
Het motto van de Operadagen, (R)evoutie en Vrijheid) kreeg prangend gestalte in de voorstelling Katia Kabanova van CICT/Théâtre des Bouffes du Nord. Het vernieuwende theatergezelschap, opgericht door Peter Brooke, heeft ervoor gekozen het orkest van Janaceks opera te vervangen door één enkele piano, waarmee het drama nog meer dan gewoonlijk gedragen wordt door de zangers en de enscenering van André Engel, in een kaal decor dat doet denken aan het dak van een ouderwets flatgebouw, stemt daarmee geheel overeen.
De zangers zijn voortreffelijk, voorop de Canadese sopraan Kelly Hodson, die de vertwijfeling en de doodsdrift van Janaceks in en ongelukkig huwelijk gevangen hoofdpersoon vooral vocaal grote expressie verleent, met een stem die naadloos doorloopt in alle registers. De Russisch-Syrische mezzo Elena Gabouri is ijzersterk als de harteloze schoonmoeder Kabanicha. Het wat opgekropte tenorgeluid van tenor Paul Gaugler doet afbreuk aan zijn gedreven vertolking van Katia's minnaar Boris en steekt sterk af tegen de zoetgevooisde stem van Jérôme Billy in de rol van Koudriach. Zijn tegenspeelster Varvara krijgt kittig gestalte in de persoon van Céline Laly.
Net als Janaceks muziek, die gebaseerd is op de natuurlijke melodiek en het ritme van de Tsjechische teksten, richt Engel zich in zijn regie op een vanzelfsprekende, niet-gestileerde uitbeelding van het verhaal. Daarbij voegt hij een aantal louter visuele, navrante accenten toe, zoals aan het slot, wanneer Kabanicha de dode Katia de trouwring van haar vinger trekt. Minder subtiel is het overdadige kabaal en de vele lichtflitsen die het onweer in het noodlottige derde bedrijf kracht moeten bijzetten. En het besluit om het orkest te vervangen door een piano lijkt eerder ingegeven door budgettaire dan door artistieke overwegingen, al levert pianist Nicolas Chesneau knap werk. Janacek kan er geen moment van beschuldigd worden dat hij zijn zangers laat verdrinken in orkestgeweld, en ontdaan van instrumentale tinten gaat het gebrek aan zindering in de begeleiding op den duur tegenstaan.
© Frits van der Waa 2013
