de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 9 december 2016
Muziek van Couperin is tegelijkertijd sober en enorm rijk
Leçons de ténèbres van F. Couperin, door Le Poème Harmonique o.l.v. Vincent Dumestre.
6/12, Waalse Kerk, Amsterdam. Herh.: Deventer 9/12, Ammerzoden 10/12 en Haarlem 11/12.
Heel stil en heel donker is het in de Amsterdamse Waalse Kerk. Vanaf het balkon, achter in de kerk, klinkt een vrouwenstem, helemaal alleen. De zangeres vooraan in de kerk antwoordt, benadrukt de woorden met handgebaren, en even weet je niet meer wat je precies hoort, zo perfect versmelten de unisono zingende vrouwenstemmen. Hemels blijft het wanneer de drie muzikanten zich erbij voegen en de twee stemmen zich van elkaar losmaken en in voortdurend verstrengelde lijnen verder zingen.
Deze muziek is tegelijkertijd sober en enorm rijk. De spil zijn twee Leçons de ténèbres, zo'n driehonderd jaar geleden gecomponeerd door François Couperin, aangevuld met eenstemmige gregoriaanse antifonen en een Miserere van tijdgenoot Michel Lambert. Tussen het publiek en de musici staat een rij kaarsen die in de laatste twintig minuten van het concert een voor een worden gedoofd. Zo ging het destijds ook in het 17de-eeuwse Frankrijk.
Het ensemble Le Poème Harmonique heeft iets met kaarsen. Zo bracht het twaalf jaar geleden een bejubelde ge‘nsceneerde versie van Molières komedie Le bourgeois gentilhomme. Er kwam geen stopcontact aan te pas: het licht werd, zoals dat vroeger ging, geleverd door vijfhonderd kaarsen. In de Waalse Kerk wordt een beetje gesmokkeld: de musici hebben kleine lampjes op hun lessenaars.
Met zijn jongste programma luidt Le Poème Harmonique een indrukwekkende vloed aan kerstconcerten in die zich deze maand over heel het land verspreidt. Maar in weerwil van het stemmige kaarslicht zijn Couperins Leçons helemaal geen kerstmuziek. Het zijn lamentaties op teksten uit het bijbelboek Klaagliederen, die liturgisch thuishoren in de 'donkere metten', de week voor Pasen, waarin niet de komst, maar het heengaan van de Heiland onderwerp van contemplatie is. En in de klaagliederen gaat het zelfs niet daarover, maar over de ondergang van Jeruzalem.
Aan de luister van de muziek draagt die droefgeestigheid alleen maar bij. De smart krijgt allerlei tinten, van gelaten tot opgewonden, nu eens laag en donker, dan weer hoog oplaaiend. De zangpartijen zijn veeleisend, maar nergens opzichtig virtuoos. De stemmen van Sophie Junker en Eva Zaïcik, sopranen met een jong, vrij 'blank' geluid, lijken sterk op elkaar, wat de ingetogenheid versterkt. Dramatische kleurcontrasten komen juist van de drie continuospelers, aangevoerd door theorbespeler Vincent Dumestre: een lieflijk orgeltje levert zoete harmonie, agitatie wordt versterkt door een rinkelend klavecimbel, tokkeltonen benadrukken momenten van inkeer en af en toe mag de viola da gamba meezingen met de zangeressen.
Tijdens het Miserere vallen steeds grotere pauzes tussen de gezongen tekstregels, en telkens gaat een kaars uit, tot samen met de laatste noot ook het laatste licht verdwijnt. Sinds het begin van het concert is er een uur, een tijdloos uur, verstreken.
Van Bach tot Josquin des Prez en van Händel tot Terlouw
Een greep uit de vele kerstconcerten van de komende weken.
Zaterdag 10/12 brengt de Nationale Reisopera in Carré (Amsterdam) de succesvolle Meezing-Messiah. Aanvang voor meezingers 12.30 uur, voor luisteraars 15.00 uur.
Händels Messiah wordt tevens uitgevoerd door de Nieuwe Philharmonie Utrecht, in Utrecht (17), Zwolle (19), Leiden (20) en Rhenen (21), en door de Academy of Ancient Music in Groningen (17) en Eindhoven (18/12).
Cappella Pratensis zingt Kerst met Josquin. Zelden gehoorde muziek van de grootste componist uit de Renaissance. Amsterdam (14), Westzaan (15), Almere (16), Den Bosch (17, uitverk.) en Utrecht (18/12).
De Nederlandse Bachvereniging maakt een tournee met de Hohe Messe – geen kerstmuziek, wel het laatste grote werk van de onvolprezen Johann Sebastian Bach. Utrecht (13), Naarden (15), Tilburg (18), Rotterdam (19), Maastricht (20), Kampen (21), Amsterdam (22, uitverk.) en Haarlem (23).
Bachs Weihnachts-Oratorium staat op de lessenaars bij het Nederlands Kamerkoor en B'Rock in Utrecht (15), Naarden (16), Lochem (17), Arnhem (18), Heerlen (20) en Leiden (22/12). In de Rotterdamse Doelen klinkt het 12/12 in een uitvoering van het Orchestra of the Age of Enlightenment en Gli Angeli Genève brengt het 17/12 in Den Haag.
In het Amsterdamse Concertgebouw vinden twee concerten plaats met delen uit dit werk: door het Freiburger Barockorchester op 13/12 en door het Koninklijk Concertgebouworkest op 23/12.
Voor zijn kerstprogramma, het rijkgevarieerde Songs of Innocence heeft het Kamerkoor NEXT schrijver Jan Terlouw uitgenodigd een kerstverhaal te schrijven. Terlouw zelf draagt het voor, op 23/12 in Ede en op 24/12 in Utrecht.
© Frits van der Waa 2016
