de Volkskrant, Kunst & Cultuur, 10 september 2018
Surprises en loftuitingen voor 80-jarige Reinbert
Reinbert 80, door Barbara Hannigan, Katja Herbers, Asko|Schönberg, Nederlands Kamerkoor e.a. 8 september, Muziekgebouw, Amsterdam.
Hemelse eenvoud, klokachtige akkoorden en pure expressie houden de aandacht van het publiek gevangen. Achter de vleugel op het podium van het Muziekgebouw zit Reinbert de Leeuw, op dat moment exact 80 jaar oud, en daarnaast staat sopraan Barbara Hannigan. Samen brengen ze het laatste deel uit Socrate van Erik Satie ten gehore. Met opperste concentratie leggen ze de verfijning bloot die in deze 99 jaar oude en ogenschijnlijk zo simpele muziek schuilgaat.
Het is – afgezien van een spetterende feestouverture – het begin van een concert vol loftuitingen, huldeblijken en vooral veel muziek, allemaal bestemd voor Reinbert de Leeuw, voormalig Notenkraker, polemist, pianist, componist, dirigent en intussen éminence grise van het Nederlandse muziekleven. 'De man die Nederland leerde houden van een bonte verzameling componisten', in de woorden van burgemeester Femke Halsema, die de jarige na afloop van haar eulogie met zichtbaar genoegen de zilveren medaille van de stad Amsterdam verleent.
Tussen de bedrijven door wordt een handvol filmpjes met buitenlandse felicitaties van componisten en musici vertoond, met als ontroerend hoogtepunt een paar fijngevoelige piano-akkoorden en stamelende gelukwensen van componist György Kurtág en zijn vrouw Márta, nog brozer en bejaarder dan de jubilaris zelf. Aan het eind van de avond doet Adriana Esmeijer, directeur van het Prins Bernhard Cultuurfonds, op hetzelfde scherm een gewichtiger mededeling: het fonds kent De Leeuw de jaarlijkse Oeuvreprijs toe, een bedrag van 150 duizend euro, waarvan de ontvanger de helft vrij mag besteden en van de andere helft een fonds met een cultureel doel mag instellen.
Maar de hoofdmoot van de cadeaus bestaat uit de diverse muzikale surprises. Zo heeft componist Valery Voronov een voorschot genomen op De Leeuws idee hem een stuk voor het Asko|Schönberg te laten schrijven. Zijn Touch the Cloud, waarvoor ook het Nederlands Kamerkoor aantreedt, is een evoluerend werk, opgebouwd uit diffuse klanken, complexe akkoorden en felle flitsklanken, dat duidelijk naar meer smaakt. Het Kamerkoor zingt later nog een deel uit Cinq rechants van Olivier Messiaen, een componist die in het universum van De Leeuw een vooraanstaande positie inneemt.
Nauwelijks minder belangrijk is daarin het werk van György Ligeti, met wie De Leeuw intensief heeft samengewerkt. Pianiste Tamara Stefanovich brengt twee korte stukken van zijn hand, waaronder een deeltje uit Musica ricercata dat slechts is gebouwd op één toon, in allerlei mogelijke combinaties en octaveringen. Samen met Pauline Post doet ze ook nog twee van de Játékok ('spelletjes') van Kurtág.
In het strijkkwartet Reflections on the theme B-A-C-H van Sofia Goebaidoelina, weer zo'n staaltje van verinnerlijking en subliem constructievermogen, reiken verstrengelde strijkerslijnen wemelend opwaarts.
Misha Mengelberg, een van de Leeuws inmiddels overleden kompanen, heeft ooit gefilmd hoe zijn kat Pief de piano bewandelde. Guus Janssen heeft het filmpje voorzien van een muzikale begeleiding die de onlogica logisch en daardoor nog hilarischer maakt.
Sluitstuk is een uittreksel uit De Leeuws eigen Im wunderschönen Monat Mai, Schumann en Schubert door een eigentijdse bril bezien, met overgave gezongen en gedeclameerd door Katja Herbers, die helemaal aan het eind via Goethes Heidenröslein een Heiden-Reinbert de tekst binnensmokkelt.
REINBERTS COMPONISTEN
In meer dan een halve eeuw heeft Reinbert de Leeuw tal van componisten op de kaart gezet of van stof ontdaan. Een verre van volledige greep.
Louis Andriessen - Makker van het eerste uur. De Leeuw bracht al zijn grote werken in premi¸re.
Charles Ives - Herontdekte Amerikaan opende ogen voor muzikale vrijheid. De Leeuw schreef een boek over hem.
George Antheil - Luidruchtig Ballet mecanique, tevens op plaat verschenen.
Ezra Pound - Schrijver die een quasi-middeleeuws muziekstuk schreef over François Villon. Klapper van Holland Festival 1980.
Franz Liszt - Pianovirtuoos die op late leeftijd visionaire vernieuwingen doorvoerde.
Arnold Schönberg - Baanbrekendste componist van de twintigste eeuw en goed voor een ensemblenaam.
Mauricio Kagel - Auteur van een oeuvre waarin academisme en absurdisme samengaan.
Galina Oestvolskaja - Onverbiddelijke Einzelgängerin. Diep religieus gevoel gevangen in knauwende clusters en hamerslagen.
Claude Vivier - Vroeg gestorven componist van bovenzinnelijke timbrestapelingen.
Johann Sebastian Bach - Door de Leeuw pas op late leeftijd ter hand genomen, wat leidde tot niet onomstreden, maar hoe dan ook markante vertolkingen van de Matthäus- en de Johannes-Passie.
© Frits van der Waa 2018
