Boermans Band zonder
Naam
Rumori: werk van Trio Janssen Termos Janssen, De Graaff en
Boerman. Frascati, Amsterdam.
Hopelijk geeft Jan Boerman zijn nieuwe elektronische compositie
gauw een titel, want het is lastig iets te prijzen dat nog geen
naam mag hebben. Wat er in het stuk zelf gebeurt is al
onbenoembaar genoeg.
Het wonderlijke aan Boermans muziek is dat ze op band is
vastgelegd, dus gefixeerd en volkomen herhaalbaar, en dat je toch
met ingehouden adem zit te luisteren, alsof het om een levende,
eenmalige uitvoering gaat. Dat klopt ook wel zo'n beetje, want
ofschoon Boerman zijn Band zonder Naam ongetwijfeld nog wel eens
ergens zal draaien, zal het, ja, misschien nog beter, maar in elk
geval anders klinken dan zondag in Frascati. Dat Boermans
elektronische stuk zo'n "levende" indruk maakte was des te
eigenaardiger omdat het live-element in de daaraan
voorafgaande optredens van Huba de Graaff en het Trio Janssen
Termos Janssen een essentiële rol speelde.
Zulke provocerende contrasten, dan wel overeenkomsten, zijn
belangrijke kenmerken van de serie Rumori, waarvan dit concert de
tweede aflevering vormde. De serie belicht de veelvormigheid van
de eigentijdse Nederlandse muziek, met een duidelijke nadruk op
de uithoeken waar het experiment en de vernieuwing zich plegen af
te spelen.
Hoewel Boerman zijn werk speciaal voor Rumori heeft gecomponeerd,
waren voor de ruimtelijke effecten die de 68-jarige tape-
grootmeester beoogt eigenlijk een andere zaal, acht gescheiden
luidsprekerkanalen en een andere opstelling van het publiek nodig
geweest. Toch intrigeerde ook de aan Frascati aangepaste versie -
een stereo-band, door de componist zelf uitgestuurd over twee
hangende, twee staande en twee achter het publiek opgestelde
luidsprekers - door haar grote dieptewerking.
De lichtspots waren gericht op de componist achter de mengtafel,
zodat het publiek niets voor zich had dan een zwart hok. Een hok,
niet een vlak, want de schijnbare klankbronnen leken zich niet
slechts op punten tussen links, rechts, boven of beneden, maar
ook tussen veraf en nabij te bevinden.
Maar Boermans nieuwe werk is meer dan een klankpanorama in 3D, al
laten de muzikale processen die zich daarin afspelen zich
evenzeer uitdrukken in termen van ruimte, stilstand en beweging.
Langgerekte, voortdurend verkleurende akkoordsluiers staan
tegenover nerveus gehamerde staccato-klanken, er zijn kleine
tweetoonsmotieven die in duizelingwekkende duikvlucht langs
elkaar zwermen, maar ook diffuse donderslagen en mistig
klokgebeier. De muzikale vorm is niet scherp gesegmenteerd, maar
ontwikkelt zich veeleer in omtrekkende bewegingen met een lange
adem, op gang gehouden door het voortdurend injecteren van
klankvarianten, soms kalmerend en betoverend, maar vaker wrang en
stimulerend.
Het stuk duurt een half uur, is zo abstract als muziek maar zijn
kan, en heeft, paradoxaal genoeg, de biologerende uitwerking die
natuurverschijnselen als onweersbuien en brekende golven kunnen
uitoefenen.
Ook Huba de Graaf heeft aan Rumori een Stuk zonder Naam
bijgedragen. De 32-jarige componiste, die benevens een viool een
blikken voorhangjurk vol mysterieuze snaren en sensoren met zich
torste, bediende een elektronisch netwerk waarin behalve
computers, keyboards en luidsprekers ook een fonteintje was
opgenomen: in feite een éénvrouws-orkest.
De hele merkwaardige boedel getuigt van een even onbevangen als
innemende experimenteerlust. De Graaff heeft zowel haar
instrumentarium als de nauwelijks minder buitenissige muzikale
materie beter in haar greep dan bij voorgaande optredens.
Desondanks wekt ook dit nieuwe stuk de indruk dat haar
ideeën over nieuwe muziekmachines steviger gefundeerd zijn
dan haar ideeën over wat die bij elkaar op moeten
leveren.
Bij de improvisatiemuziek van het Trio Janssen Termos Janssen
zijn die ideeën daarentegen opvallend raak geformuleerd. Elk
van de vier stukken die het trio ten gehore bracht is gebaseerd
op een kunstige wisselwerking tussen eigenmachtig ingrijpen en
muzikale spelregels. De drie zijn perfect op elkaar ingespeeld,
weten een minimum aan gegevens tot op het merg uit te benen, en
opgebouwde verwachtingspatronen op losse schroeven te zetten. Het
is ongefixeerd, onherhaalbaar, per definitie onvolkomen, en
daarin volmaakt.
© Frits van der Waa 2006
