Op een plaquette in de noordbeuk van de Waalse Kerk staat de volgende
tekst te lezen:
"Fondée en 1409; Restaurée en 1647;
Agrandie en 1661; Rebâtie en 1816; Restaurée en 1891 par le troupeau
Wallon et par ceux qui s'intéressent à son culte; Restaurée,
ameliorée et renovée en 1991 et 1992"
Deze simpele jaartallen geven een beeld van de bouwgeschiedenis van de kerk.
Maar de historie van de gebruikers van het gebouw is aanmerkelijk
veelomvattender, en diep verweven met de geschiedenis van het geloof in Nederland
en de omringende landen. Bijna twee eeuwen lang was het gebouw de kapel van het
Paulusbroederklooster. Na de Alteratie van 1578 werd het
overgedragen aan de Waalse Hervormde Gemeente, die het tot op de dag van
vandaag beheert.
1. Van de oorsprong in 1409 tot de Alteratie in 1578
In het jaar 1409 wordt voor het eerst melding gemaakt van het Sint-Paulusbroederklooster,
dat destijds een blok besloeg dat tegenwoordig begrensd wordt door de
Oude Zijds Achterburgwal, de Spinhuissteeg, de Kloveniersburgwal en de
Oude Hoogstraat.
Het Paulusbroederklooster was een lekenklooster: de kloosterlingen waren geen gewijde
monniken, maar gewone burgers die een kloosterlijk bestaan leidden. Of er van de
oorspronkelijke kloosterkapel uit 1409 nog veel over is, is zeer de vraag. In 1452 woedde
er een grote stadsbrand, die vermoedelijk ook het Paulusbroederklooster gedeeltelijk verwoest
heeft. In 1493 kregen de Paulusbroeders toestemming voor het bouwen van een kapel, die drie
jaar later werd gewijd. Op de kaart van Cornelis Anthonisz uit 1544 (afbeelding hieronder)
is te zien dat de kerk bestond uit een hoofdbeuk en een zijbeuk aan de noordzijde.
Het klooster was aanvankelijk buiten de stad gebouwd, maar Amsterdam groeide snel,
zodat het in 1544 al binnen de stadsmuren lag.